हरेगाव प्रकाशझोतात

 सप्टेंबरच्या सुरुवातीला दरवर्षी श्रीरामपूरपाशी असलेले हरेगाव गजबजलेले आणि प्रकाशझोतात असते.

यावेळीसुद्धा आहे. नेहेमीपेक्षा अधिकच.

त्याबाबतचे कारण तसे फारसे अभिमानास्पद नाही.

``आम्ही हरेगावकर'' या समाज माध्यमवरच्या ग्रुपचा मी सभासद आहे.

इकडच्या दैनिकांतसुद्धा त्याबाबत बातम्या किंवा टिकाटिपण्णी होत नाहीये. परवा हरेगावातल्या त्या अमानुष घटनेतील फरार असलेल्या दोन मुख्य आरोपींना पुण्यात अटक केली तर पुण्यातल्या एका दैनिकात ही बातमी एका आतल्या पानावर संक्षिप्त वृत्तसदरात दोन वाक्यांत दिली होती.

वृत्तवाहिन्या याबाबत बातम्या देताहेत कि नाही हे मला माहित नाही.

आपल्याकडे कुठलीही अभिमानास्पद किंवा लांच्छनास्पद घटना घडली कि आधी त्या घटनेतील व्यक्तींचा आधी धर्म, नंतर जात, त्यानंतर पोटजात पहिली जाते आणि मग त्यानुसार लोक व्यक्त होत असतात.

याबाबतीत सुद्धा तसेच झाले.

प्रत्येक बाबतींत जातीचा आणि धर्माचा संबंध का जोडायचा, असे विचारणे साहजिकच आणि योग्य आहे.

अहमदनगर जिल्ह्याच्या आणि विशेषतः अनुसूचित जातींसाठी आरक्षित असलेल्या कोपरगाव लोकसभा मतदारसंघातील सामाजिक परिस्थितीची माहिती असणे त्यासाठी आवश्यक असते.

याचे एक कारण आहे. इथले दलित एकाच कुटुंबातले, नात्यागोत्यातले आणि भाऊबंद असले तरी ते सगळे जण केवळ एकाच धर्मातले असतीलच असे नाही. त्यासाठी अगदी खोलात जाण्याची गरजही नाही.

यांपैकी कुणावरही अन्याय आणि अत्याचार झाला तर आंबेडकरवादी, डाव्या, धर्मनिरपेक्ष आणि पुरोगामी संघटना, कार्यकर्ते आणि पक्ष आणि नेते लगेच धावून येतात, आपले पाठबळ पुरवतात.

यावेळीसुद्धा तसे होत आहे.

पिडीत तरुण दलित आहेत याबाबत अर्थातच शंका किंवा वाद नाही. आपले पोट भरण्यासाठी कोंबडी, शेळी किंवा कबुतर चोरण्याची वेळ वरच्या जातींतील मुलांवर कधीही येणार नाही, तसे त्यांचे संस्कारही नसतात, हे सर्वांनाच मान्य होईल.

दुसरे म्हणजे तसे झाले तरी भर वस्तीत वरच्या जातींतील तरुणांना असे अर्धनग्न अवस्थेत झाडाला टांगून मारण्याची टाप कुणाची कधीही होणार आहे.

प्रकाश आंबेडकर यांनी आपल्या ट्विटमध्ये याच मुद्दा मांडला आहे.

असे दुर्भाग्य केवळ खालच्या जातींतील - काही बाबतीत अल्पसंख्य समाजातील - लोकांसाठी आरक्षित असते.

पिडित व्यक्तींमध्ये दलित आहेत, तसेच मध्यम स्तरांतील जातींतील मात्र दलित पिडीतांसारखाच आर्थिक स्तर असलेले आहेत.

गुन्हयांमधील दोन मुख्य आरोपींसाठी काम करणारे आणि प्रत्यक्ष मारहाणीत सहभागी असणाऱे काही जण दलित आहेत.

आरोपींनी बनवलेल्या व्हिडीओमुळेच घटनेला वाचा फुटली.

हातपाय एकत्र बांधून झाडाला उलटे टांगून ठेवलेल्या त्या तरुणाचा फोटो काल मी पाहिला. कल्पना करा,एक तरुण पोर सकाळी दहापासून संध्याकाळी सहा lपर्यंत त्या टांगलेल्या अवस्थेत अधांतरी लटकून होते. फोटो पाहावत नाही, त्यामुळे इथे शेअर करण्याजोगा नाहीये. इंटरनेटवर चेहेरा झाकून उपलब्ध आहे.

घटनेचा व्हिडीओ नसता तर ही घटना उघडकीस आलीही नसती.

तर सद्या हरेगावला येणाऱ्या लोकांची रांग लागली आहे.

परवाच २९ तारखेला हरेगावच्या मतमाऊलीच्या आगामी यात्रेनिमित्त संत तेरेजा देवळासमोर नोव्हेना प्रार्थनानिमित्त ध्वजउभारणी झाली.

यावर्षी ८ आणि १० सप्टेंबरला होणाऱ्या या यात्रेचे ७५वे वर्ष आहे. नऊ दिवसांच्या नोव्हेना प्रार्थनेसाठी गावोगावचे भाविक दररोज या तिर्थक्षेत्री येत आहेत.

महाराष्ट्रातील विविध पक्षांतील नेतेमंडळी त्या दुदैवी घटनेसंदर्भात श्रीरामपूर आणि हरेगावला भेट देताहेत.

पालकमंत्री राधाकृष्ण विखे यांनी श्रीरामपूरला दवाखान्यात जखमी झालेल्या तरुणांना भेट दिली आहे.

माजी खासदार जोगेंद्र कवाडे यांनी हरेगावला भेट दिली आहे, केंद्रीय मंत्री रामदास आठवले आज हरेगावला जाणार आहेत तर प्रकाश आंबेडकर उद्या शुक्रवारी १ सप्टेंबरला तेथे जाणार आहेत अशा बातम्या आहेत.

मतमाऊली यात्रेवर यंदा त्या घटनेचे या चित्रात दिसते तसे गडद सावट असणार आहे.

अस्पृश्‍य निग्रो या दोन्ही संबोधनात कालानुसार बदल होत गेला आहे.

 अस्पृश्‍य हे संबोधन कुणाही व्यक्तीला आवडणार नाही. काळे किंवा निग्रो हे संबोधनही अमेरिकेतील आफ्रिकन - अमेरिकन लोकांना आज आवडणार नाही. या दोन्ही संबोधनात कालानुसार बदल होत गेला आहे. ’अस्पृश्‍य’ हे नावच फेकून दिले पाहिजे असे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे मत होते. हे नाव गुलामीचे प्रतीक आहे. त्यात अपमान, अन्याय अगतिकता व नष्टचर्य काठोकाठ भरले आहे. अस्पृश्‍यता ही निकृष्ट स्वरूपाची गुलामगिरी आहे असे डॉ. आंबेडकरांचे मत होते.

पूर्वीच्या काळी अस्पृश्‍यांची महार, मांग, ढोर, चांभार अशी नावे प्रचलित होती. ती नावे नंतर या दलितांनी फेकून दिली. त्याऐवजी सोमवंशी, रोहिदास किंवा वाल्मिकी अशी नावे धारण केली. महात्मा गांधींनी दलितांना ’हरिजन’ म्हणजे देवाची मुले असे नाव दिले होते, दलितांनी मात्र या नावाचा स्वीकार केला नाही.

गांधीजींनी ’हरिजन’ हा शब्दप्रयोग वापरला याचे कारण दलितांसाठी वापरली जाणारी ‘अस्पृश्‍य’ ही संज्ञा काहींना खटकली होती. अस्पृश्‍य शब्दाऐवजी दुसरा शब्द वापरला जावा अशी विनंती झाल्याने त्यासाठी पर्यायी असा कोणता शब्द वापरावा यासाठी गांधीजींनी लोकांकडून सूचना मागवल्या. तेव्हा एका दलित पत्रलेखकाने गुजराथी आद्यकवीच्या गीतातील `हरिजन’ हा शब्द वापरावा अशी सूचना केली. गांधींना हा पर्यायी शब्द आवडला आणि तो ते शब्द वापरू लागले.

`हरिजन’ या शब्दाची ही व्युत्पत्ती सांगून गं. बा. सरदार म्हणतात की शब्द बदलल्याने वस्तुस्थितीत काही फरक पडत नाही हे खरे आहे.’ आमच्या अनेक दलित मित्रांना हा शब्द आवडत नाही म्हणून मी त्याचा कमीत कमी वापर करतो.

आज ’हरिजन’ हा शब्द भारतीय दलितांना काट्यासारखा रूतत असला तरी इतक्या व्यापक प्रमाणावर अस्पृश्‍यतेच्या अमानुष रूढीकडे महात्मा गांधींनी लक्ष वेधले ही वस्तुस्थिती अमान्य करून चालणार नाही. ``रोगाचे निदान आणि उपाययोजना बरोबर नसेलही, पण समाजपुरूष एका भयंकर रोगाने पोखरला जातो आहे हे सांगणारा महाभाग योग्य वेळी उभा राहणे आवाश्‍यक असते,” असे साहित्यिक पु. ल. देशपांडे यांनी म्हटले आहे.

खुद्द डॉ. आंबेडकरांनीही अस्पृश्‍यांसाठी प्रोटेस्टंट हिंदू, बहिष्कृत हिंदू वगैरे निरनिराळ्या नावांनी संबोधिले. स्वातंत्र्योत्तर काळात दलित हे नाव रूढ झाले. महार, मांग इत्यादी पारंपरिक जातिवाचक नामे सनातन हिंदूधर्माशी निगडित असल्याने चीड आणणारी आहेत असे म्हणून ती सोडून देण्यात आली.

पूर्वाश्रमीच्या अस्पृश्‍यांसाठी आता ’दलित’ ही संज्ञा रूढ झाली आहे. सरकारी कामकाजासाठी आवश्‍यक शब्दप्रयोग म्हणून पूर्वाश्रमीच्या अस्पृश्‍य समाजाच्या लोकांसाठी सरकारप्रणीत ’अनुसूचित जाती’ हा शब्द वापरला आहे’.

दलित शब्दाच्या वापरावरून चळवळीत तीव्र मतभेद झाले आणि गट-तटही पडले. काहीजणांना हे विशेषण कमीपणाचे वाटले, जे नाहिसे करावयाचे आहे तेच दर्शविणारा हा शब्द आहे असे वाटले. बाबुराव बागुल, नामदेव ढसाळ आणि डॉ. म. ना. वानखेडे यांच्यासारख्या लेखकांनी त्या शब्दाला जास्तीत जास्त व्यापक अर्थ दिला. देशातील सर्व ठिकाणचे, कोणत्याही व्यवसाय धंद्यातील पददलित, पीडित म्हणजे ’दलित’ असा अर्थ त्यांनी लावला, तर राजा ढाले व अन्य काहीजणांनी ’बौध्द साहित्य’ नामक वेगळा प्रवाह निर्माण केला आणि ’दलित’ चा शब्दार्थ नवबौध्दांपुरताच मर्यदित ठेवला. त्यांच्या मते ’दलित’ शब्दाची व्याप्ती वाढविणे अवमानकारक व घातक ठरेल.

दलित या शब्दाचा आग्रह करणारे उलट जातीयवादाला आणि वर्णभेदाला खतपाणी घालणारे आहेत असे काहींचे मत आहे. ’दलित’ शब्द मान्य असलेल्यांच्या मते त्याचा अर्थ’सांस्कृतिक अस्मिता’ मिळविणे असा होतो. ’दलित असण्यात’ असणारी कमीपणाची हीनगंडाची भावना आता नाहिशी होत आहे असे एका गटाचे मत आहे..

मात्र दलित या नावाशी भूतकाळ चिकटलेला असल्याने पूर्वाश्रमीच्या अस्पृश्‍य समाजातील काही लोकांनी या शब्दाच्या वापरास तीव्र विरोध केला आहे. भारतातील विविध राज्यातील अस्पृश्‍य समाजातील अनेक लोकांनी गेल्या दोन शतकांत ख्रिस्ती धर्माचा स्वीकार केला आहे. ’ख्रिस्ती महार’ वा ’ख्रिस्ती मांग’ यासारख्या संबोधनाला पूर्वाश्रमीच्या अस्पृश्‍य असलेल्या काही ख्रिस्ती लोकांनी तीव्र आक्षेप घेतला आहे.

मात्र दलित हे संबोधन आपल्या ख्रिस्ती धर्मात आणण्यास या पूर्वाश्रमीच्या काही अस्पृश्‍य लोकांनी नकार दिला आहे. अस्पृश्‍य ही जात मागे टाकून, त्यातून आम्ही ख्रिस्ती धर्मात आलो आहेत, आता आम्ही फक्त ख्रिस्ती आहोत, ’दलित’ नाही अशी भूमिका अनेकांनी घेतली आहे. ’दलित’ या संज्ञेचा कलंक वा स्टिग्मा आम्हाला नको असे या लोकांना वाटते.

ख्रिस्ती समाजातील काही घटकांनी धर्मांतरानंतर मात्र दलित या संबोधनाशी फारकत घेतलेली नाहेी. अस्पृश्‍य लोकांनी ख्रिस्ती, शीख वा बुद्ध धर्म स्वीकारला म्हणून धर्मांतरानंतर त्यांचे दलितत्व लगेच गळून पडते असे नाही. ते दलितच राहतात. धर्मांतरामुळे त्यांची सामाजिक, ऐतिहासिक आणि आर्थिक पार्श्‍वभूमी ताबडतोब नाहिशी होत नाही. त्यामुळे ख्रिस्ती झालो तरी आम्ही दलितच आहोत. त्यामुळेच दलितांना मिळणाऱ्या सर्व सवलतींवर आणि आरक्षणावर आमचा हक्क आणि अधिकार शाबूत राहतो, असे ख्रिस्ती समाजातील एका मोठ्या घटकांचे म्हणणे आहे.

विशेष म्हणजे भारतातील ख्रिस्ती चर्चनेही या भूमिकेचे पूर्ण समर्थन केले आहे. ख्रिस्ती धर्म जात-पात मानत नसला तरी दलितत्व हे वास्तव आहे, धर्मांतर झाले म्हणून ते नाकारता येणार नाही, अशीच चर्चची भूमिका आहे.

मराठी दलित ख्रिस्ती साहित्य संमेलनाचे माजी अध्यक्ष सुभाष चांदोरीकर म्हणतात. : ’(मी) स्वत: दलितत्वाचे चटके सहन केलेला, अस्पृश्‍यतेचा अनुभव घेतलेला, जातीय व्यवस्थापनाचे दुष्परिणाम भोगलेला व ख्रिस्ती होऊन व ख्रिस्ती धर्मगुरू होऊनही मूळ दलितत्व न गमावलेला उपेक्षित ख्रिस्ती व्यक्ती आहे.’ 1

अलिकडच्या काळात अनेकांनी आंबेडकरवादी असे संबोधन स्विकारले आहे. समांतर, विद्रोही असे नवनवे प्रवाह निर्माण झाले आहेत, देवाधर्मावर विश्वास न ठेवणाऱ्या लोकांचे `नास्तिक' हे संबोधनसुद्धा गेल्या काही दिवसांत चर्चेत आले.

काही दिवसांपूर्वी `दलित’ हा शब्दच वापरु नये असा आदेश सर्वोच्च न्यायालयाने दिला आहे.

नावात काय आहे? असे म्हटले जाते. अमेरिकेत कृष्णवर्णीयांनी त्यांची स्वत:ची अस्मिता दर्शवणारे वेगवेगळे संबोधन स्वत:साठी स्वीकारले आहे. काही काळ या लोकांना ’कलर्ड’ या नावाने ओळखले जाई. त्यानंतर निग्रो हे संबोधन त्यांनी स्वीकारले होते. त्याचबरोबर निग्रो या शब्दाचे आद्याक्षर हे ’कॅपिटल’ असावे असा त्यांचा अनेक वर्षे आग्रह होता. मात्र काही गौरवर्णीय त्यांच्यासाठी ’निगर’ असा शिवीसारखा शब्दप्रयोग वापरू लागले.

काही काळ ’ब्लॅक’ या नावाचाही कृष्णवर्णीयांनी स्वीकार केला होता. ’ब्लॅक इज ब्यूटिफूल’ ही संकल्पना लोकप्रिय झाली, काळे असण्यात कसलीही विद्रुपता नाही असे ठासून सांगण्यात येऊ लागले. पण ब्लॅक हे संबोधनसुध्दा नंतर मागे पडले.

”मार्टिन ल्युथर किंग ज्युनियर यांनी ’काळा’ या नावाऐवजी ’आफ्रो-आफ्रिकन’ हे नाव कृष्णवर्णीयांना दिले. आपली मुळे आफ्रिकेत आहेत आणि फांद्या आहेत अमेरिकेत. आफ्रो-अमेरिकन या नावाने कृष्णवर्णीयांना नवी ओळख व अस्मिता प्राप्त करून दिली. त्यांचा आत्मविश्‍वास वाढला.” आता अमेरिकेतील कृष्णवर्णीयांना ’आफ्रिकन-अमेरिकन’ असे संबोधले जाते. ब्लॅक वा निग्रो असे त्यांना संबोधणे अपमानास्पद मानले जाते.

दलितांच्या आणि कृष्णवर्णीयांच्या संबोधनात होत गेलेल्या या बदलांविषयी जनार्दन वाघमारे म्हणतात की, ‘नावात किती आशय असतो हे यावरून लक्षात येईल. कुणास ठाऊक, हे नावही उद्या बदलेल. ‘दलित’ हे नाव देखील पुढे कायम राहील हे छातीठोकपणे सांगता येणार नाही.

’दलित’ हे नावदेखील अस्मितेच्या अनिवार्यतेतून धारण करावे लागले आहे. दलितांनी आता आपले ’दलितपण’ सोडून द्यावे असे काही दलित व दलितेतरांना वाटते. दलित समाजात नव्याने अस्तित्वात येणाऱ्या मध्यमवर्गीय मंडळींना ’दलित’ हे नाव नकोसे वाटण्याची शक्यता आहे. दलितपण हे छातीवर लावण्याचा बिल्ला नाही असे बऱ्याच लोकांना वाटते, असे वाघमारे म्हणतात.

``दलित हे नाव जातिवाचक नाही, त्यातून धर्मही सूचित होत नाही. याचे कारण दलित हा शब्द हिंदूप्रमाणेच पूर्वाश्रमीचे अस्पृश्‍य असलेल्या बौध्द धर्मीय, ख्रिस्ती धर्मीय आणि शीख धर्मीय समाजांसाठीही वापरला जातो ‘दलित या शब्दातून वर्ग मात्र सूचित होतो. दलित हे नाव सध्या भारतभर प्रचलनात आहे. दालित्य संपल्यानंतर दुसरे एखादे नाव शोधावे लागेल. पण संपणार केव्हा?“

------

डॉ बाबासाहेब आंबेडकर आणि डॉ मार्टिन ल्युथर किंग (ज्युनियर) : भारतातील अस्पृश्यता आणि अमेरिकेतील वर्णभेद - लेखक कामिल पारखे (सुगावा प्रकाशन- २०१८ मधील एक प्रकरण)

RSS decision to introduce change may pay political dividends

RSS decision to introduce change may pay political dividends

Reporters Name | CAMIL PARKHE | Wednesday, 6 January 2016 AT 11:58 AM IST

    

http://www.sakaaltimes.com/NewsDetails.aspx?NewsId=5733046440956678253&SectionId=4861338933482912746&SectionName=Blog&NewsTitle=RSS%20decision%20to%20introduce%20change%20may%20pay%20political%20dividends

blog, RSS, Rashtriya Swayamsevak Sangh, media, Pune, Camil Parkhe

The nine-decade-old Rashtriya Swayamsevak Sangh has shown some signs of changes in the recent past. For a long time, the functioning of this organisation was shrouded in mystery. The common people or even the mediapersons were never familiar with this body’s office-bearers or senior functionaries as it was their policy to shun the media and thus they deliberately kept themselves away from the limelight. It was almost a taboo for the RSS functionaries to brief the media on their activities. This had an adverse impact on the image of the voluntary body. It had encouraged rival organisations like those affiliated to the leftist ideologies or the so-called secular forces to treat the RSS like an ‘untouchable’ body. The RSS was banned post assassination of Mahatma Gandhi and during the Emergency period and even now some or the other bodies repeat the demand to impose a ban on it. But now RSS is showing signs that it may be changing.

The RSS has for the first time shown some signs of opening up when its leaders along with its Parivar bodies had joined hands with the socialist and various other centrist parties to form the Janata Party after the Emergency. The honeymoon, however, was short lived with the socialist leaders raising the bogey of ‘dual membership’ of the erstwhile Jan Sangh members, leading to the first break-up of the Janata Party.

After that, the RSS had returned to its shell and continued consolidating its base among the masses.

In the recent few years however, breaking from its traditions, the RSS has been holding media briefings. It has also been conducting workshops for mediapersons and others to dispel the myths, apprehensions and fears related to this organisation. The mega event hosted by the RSS at Marunje near Hinjewadi recently was another manifestation of the transformation of this organisation.

The apex body of the Sangh Parivar has always professed to be an all-inclusive Hindu organisation, representing all sections within the Hindu community. The RSS has now decided to expand its base in the areas and among the communities which used to treat it like an anathema. To achieve its objective, the RSS is shedding some of its old baggage in order to be more receptive to majority sections of the Hindu community. For the past few decades it has been making conscious efforts to remove the tag of being a party of the Brahmins.

The organisation has long back welcomed dalit icon and the architect of Indian Constitution Dr Babasaheb Ambedkar in the list of persons most venerable. This was indeed to eliminate any kind of apprehension the dalits may have had towards the RSS. It has been doing so without compromising on its hardline Hindutva ideology. It is an heartening sign that this cadre-based organisation is in the process of a makeover to win the hearts of a large section of society.

The conscious decision to undergo transformation in its structure, mindset and openness to the society  may be paying rich dividends. Those who are now being exposed to the functioning of this organisation are normally left in awe about the discipline of the RSS cadre, their organisational capabilities and dedication to their mission in various fields. Transparency in its functioning and an all-inclusive policy will indeed help the organisation in reaching out to larger sections of society and earn their goodwill and also dispel any kind of misgivings.

Disclaimer: The opinion expressed within this blog is personal opinion of the author. The information, facts or opinions appearing in the blog do not reflect the views of Sakal and Sakal does not assume any responsibility or liability for the same.

Vidrohi writer Satyavan Namdeo Suryawanshi (Marathi)

JmdHw$gm~mhoaMm {¼ñVr g_mO, H$m{_b nmaIo

gwJmdm àH$meZ, nwUo

16) {dÐmohr gm{hpË`H$, g§nmXH$ gË`dmZ gy`©d§er§

Amnë`m H$V¥©ËdmZo _amR>r gm{hË`mV Am{U g_mOOrdZmV Amnë`m nmD$bIwUm _mJo R>odUmè`m {¼ñVr gm{hpË`H$m§_Ü`o \$mXa Wm°_g ñQ>r\$Ýg, {dë`_ H°$ar, ~m~m nX_ZOr, n§{S>Vm a_m~mB©, aoìh. Zmam`U dm_Z {Q>iH$, aoìh. ZriH§$R>emór Jmoao dJ¡a|Mm g_mdoe hmoVmo. `m ì`º$s¨Mr na§nam gË`dmZ Zm_Xod gy`©d§etZr {dgmì`m eVH$mÀ`m CÎmamYm©V AJXr g_W©[aË`m nwT>o Mmb{dbr. gd©gmYmaU {¼ñVr g_mOmÀ`m {ZpîH«$`, em§VVm{à` Am{U Hw$R>ë`mhr à{VHy$b n[apñWVrV PJS>m Z H$aVm OwidyZ KoÊ`mÀ`m _mZ{gH$Voer {dg§JV Ago gy`©d§er§Mo ~§S>Imoa, AmH«$_H$ e¡brMo ì`º$s_Ëd hmoVo. {d{dY àg§Jr dmXJ«ñV R>aVrb Aem ^y{_H$m KoD$Z Ë`m§Zr Amnbo doJionU {gÜX Ho$bo. gy`©d§erÀ`m boIUrMm, dH¥$ËdmMm Am{U Ë`m§À`m ~hþ{dY T>§Jm§À`m ì`{º$_ËdmMm _amR>r X{bV {¼ñVr g_mOmVrb Vê$U {nT>rda \$ma _moR>m à^md nS>bm. AmO `m g_mOmVrb {d{dY joÌm§V H$m`©aV AgUmè`m AZoH$ ì`º$s gy`©d§etMo ho F$U AJXr _moH$ù`mnUo _mÝ` H$aVmV.

gy`©d§etMo 'AJm Oo H$pënbo Zmhr' ho AmË_M[aÌ gZ 1975 gmbr à{gÜX Pmbo. _amR>r gm{hË`mVrb X{bV AmË_H$WZm§À`m _m{bHo$Vrb ho n{hboM AmË_H$WZ åhUmdo bmJob. AmnU {¼ñVr Agbmo Var nydm©l_rMo _hma OmVrVrb Agë`m_wio C?d{U©` Amnë`mbm _hma åhUyZM dmJ{dbo OmV Agm VH«$marMm gya gy`©d§etZr `m AmË_M[aÌmV bmdbm Amho Ago S>m° dmgwXod _wbmQ>o `m§Zr 'X{bVm§Mr AmË_H$WZo' `m nwñVH$mV åhQ>bo Amho. gy`©d§etÀ`m AmË_M[aÌmZ§Va VrZ dfmªZr åhUOo 1978 À`m {S>g|~amV X`m ndma `m§Mo '~bwV§' Am{U 1979 À`m OmZodmarV à. B©. gmoZH$m§~io `m§Mo 'AmR>dUtMo njr' hr AmË_H$WZo à{gÜX Pmbr. 1

gy`©d§etÀ`m gm{hpË`H$ H$ma{H©$XrMm gwê$dmVrMm H$mi _w§~B©V Jobm, `mM H$mimV Ë`m§À`m nwñVH$m§Zm amÁ` Am{U H|$Ð gaH$maMr nm[aVmofHo$ {_imbr. _mÌ X{bV {¼ñVr g_mOmV Am{U ~hþg§»` g_mOmV Ë`m§Mo VoO Viny bmJbo Vo Ë`m§Zr 'AmnU' gmám{hH$mÀ`m g§nmXH$nXmMr Pyb MT>{dë`mZ§Va Am{U Amnë`m Img e¡brV H$sV©Zo gmXa gwê$ Ho$br Voìhm. 'AmnU' gmám{hH$mÀ`m _mÜ`_mVyZ Ë`m§À`m boIUrMr Am{U H$sV©ZmÀ`m _mÜ`_mVyZ Ë`m§À`m dmUrMr VmH$X Voìhm gdm©À`m bjmV Ambr. `oeyg§{K`m§V\}$ Mmb{dbo OmUmao ho gmám{hH$ 1970À`m gw_mamg Ë`mH$mimVrb 'gmo~V', 'ñdamÁ`' '_m{_©H$' , '{ddoH$' Aem _amR>rVrb àñWm{nV {Z`VH$m{bH$m§er ñnYm© H$aV hmoVo ho {deof. `m_mJo gy`©d§erMr YmaXma boIUr Am{U g§nmX{H$` H$m¡eë` H$maUr^yV hmoVo ho {ZpíMV. 'AmnU'Zo H$_mdbobr bmoH${à`Vm Ë`mZ§Va Hw$R>ë`mhr {¼ñVr {Z`VH$m{bH$mbm {_idVm Ambr Zmhr.

EH$ XeH$mhÿZ H$_r H$mi Am`wî` bm^boë`m 'AmnU' gmám{hH$mMo gd© A§H$ nwÊ`mVrb 'ñZohgXZ' `m `oeyg§Kr` g§ñWoÀ`m J«§Wmb`mV B{Vhmgg§emoYH$m§gmR>r OnyZ R>odÊ`mV Ambo Amho. gy`©d§er§Mo g§nmXH$s` H$m¡eë`, {dÛÎmm Am{U X{bV d Cno{jV g_mOKQ>H$m§{déÜX Pmboë`m AÝ`m`m{dê$ÜX bT>Umar Ë`m§Mr AmH$_«H$ boIUr OmUyZ KoÊ`mgmR>r ho A§H$ MmiyZ nmhm`bmM hdo.

'_wÔB© bmI ~wam Mmho Vmo Š`m hmoVm ho/ dhr hmoVm h¡ Omo _§Owao IwXm hmoVm h¡/'' hm eoa ~«rXdmŠ` åhUyZ AJXr R>iH$nUo {_adUmè`m 'AmnU' gmám{hH$mZo X{bV {¼ñVr g_mOmÀ`m Vê$U _§S>irda \$ma _moR>m à^md Q>mH$bm. 'AmnU' _Ü`o 'Zma~m {bìhVmo`' `m gXam{edm` 'ho amï´>m, _mÂ`m amï´>m' `mgma»`m Ii~i _mOdUmè`m AZoH$ boI_m{bH$m Ë`m§Zr {b{hë`m. `mn¡H$s AZoH$ {bImUm_wio Ë`m§Zm g_mOmVrb H$mhr JQ>m§À`m àjmo^mbm Vmo§S> Úmdo bmJbo. hm àjmo^ EH$Xm AJXr J§^ra Wamda nmohmoMbm Voìhm Va Ë`m§Zm nmo{bg H$moR>S>rVhr EH$XmoZ {Xdg Kmbmdo bmJbo hmoVo.

~m~m nX_ZOr `m§À`mà_mUoM g. Zm. gy`©d§er ho ~hþàgd gm{hpË`H$ hmoVo.gm{hË`, nÌH$m[aVm, dH¥$Ëd, AÜ`mËå`, X{bV gm{hË` Am{U gm_m{OH$ Midi `m_Ü`o gy`©d§er `m§Zr \$ma _moR>o `moJXmZ Ho$bo. _amR>r {¼ñVr gm{hË` g§_obZmMo Am{U X{bV {¼ñVr gm{hË` g§_obZmMo AÜ`jnX Ë`m_wio Ë`m§À`mH$S>o AJXr MmbVM Ambo. nwÊ`mV 1972 gmbr ^aboë`m _amR>r {¼ñVr gm{hË` g§_obZmÀ`m Amnë`m AÜ`jr` ^mfUmV gy`©d§etZr {¼ñVr g_mOmZo BVa X{bV KQ>H$m§er, Aëng§»` g_mOmer EH$s H$amdr Agm Ë`mdoir AË`§V H«$m§VrH$maH$ dmQ>Umam {dMma _m§S>bm. Ë`mZ§Va OdiOdi XmoZ XeH$m§Zr aoìh AaqdX nr. {Z_©i `m§Zr X{bV {¼ñVr g_mOmMo Am§~oS>H$ar Midirer ZmVo OwidyZ ho ho {dMma àË`jmV AmUbo. gy`©d§erà_UoM AaqdX {Z_©i ho _amR>r X{bV {¼ñVr g_mOmVrb EH$ _hÎdmMo ì`º$s_Ëd. gy`©d§er Am{U {Z_©i `m XmoKm§Zrhr _amR>r X{bV {¼ñVr g_mOmbm _hmamï´>mVrb nwamoJm_r Am{U X{bV MidirV AmUÊ`mMo EH$ AË`§V _hÎdmMo H$m`© Ho$bo. Ë`mÀ`m `m à`ËZmbm AmO _moR>çm à_mUmV `e Amë`mMo {XgV Amho.

{Z_©i ~aoM df} _hmamï´>m~mhoa hmoVo. Ë`mH$mimV 'AmnU' Mo g§nmXH$ `m ZmË`mZo g_mOmV ^aS>ë`m OmUmè`m AZoH$ Xwb©{jV KQ>H$m§Mo, X{bV Am{U Aëng§»` g_mOmÀ`m àíZm§Zm gy`©d§etZr dmMm \$moS>br hmoVr. _hmamï´>mV naVë`mZ§Va {Z_©i `m§Zr ãb°H$ {W`m°bm°OrÀ`m YVuda X{bV {b~aoeZ {W`m°bm°OrMm (X{bV _wº$s B©ídakmZ) àgma gwê$ Ho$bm. {Z_©i `m§Zr gwê$ Ho$boë`m ñdV§Ì _amR>r X{bV {¼ñVr gm{hË` g§_obZmMo gy`©d§er Xwgao AÜ`j hmoVo. XwX¡dmZo {Z_©i `m§Zm _hmamï´>mV Amnbo H$m`© H$aÊ`mg \$ma H$_r H$mi bm^bm. X{bV {¼ñVr Midi _hmamï´>mV Mm§Jbo _yi Yê$ bmJbr AZ 1995 gmbr {Z_©i `m§Mo {ZYZ Pmbo. X{bV {¼ñVr MidirMm EH$ _moR>m AmYmaM Zm{hgm Pmbm. Ë`mZ§Va nmM dfmªZ§Va gy`©d§etMohr {ZYZ Pmbo.

gy`©d§etZr _moR>çm à_mUmV b{bV gm{hË`mMr {Z{_©Vr Ho$br. Am{W©H$ H$maUm_wio 'AmnU' ~§X nS>bm Am{U gy`©d§etÀ`m hmVmVrb EH$ _moR>o Aó Jobo. `m gmám{hH$mMo ApñVËd g§në`m_wio g§nyU© _amR>r {¼ñVr g_mOmMo _moR>o ZwH$gmZ Pmbo. `mMo H$maU `m {Z`VH$m{bH$m_wio `m g_mOmÀ`m à~moYZmgmR>r Am{U gm{hË`mgmR>r EH$ _moR>o ì`mgnrR> {_imbo hmoVo. 'AmnU'Mo àH$meZ nwT>rb µH$mhr H$mi Mmby am{hbo AgVo Va X{bV {¼ñVr g_mOmÀ`m dmQ>Mmbrg àoaUm {_imbr AgVr Am{U `m g_mOmÀ`m AmOÀ`m Am{W©H$, gm_m{OH$ Am{U amOH$s` pñWVr_Ü`o Iyn àJVr Pmbr AgVr..

gy`©d§etZr `m gmám{hH$mVyZ X{bV {¼ñVr g_mOmVrb AZoH$ boIH$m§Zm CÎmoOZ {Xbo. Amnë`m boIH$m§Zm _mZYZ XoUmao gy`©d§er Ë`mH$mimVrb EH$ AndmXmË_H$ g§nmXH$ hmoVo. AmOgwÜXm AZoH$ {Z`VH$m{bHo$ hr àWm nmiV Zmhr. _r emioV {eH$V AgVmZm gy`©d§etZr _wbm§gmR>r Agboë`m gXamV _mÂ`m XmoZ bKwH$Wm à{gÜX Ho$ë`m hmoË`m Am{U Ë`m~Ôb àË`oH$ doir nmM ê$n`m§Mo _mZYZ _bm _ZrAm°S>©aZo nmR>dyZ {Xbo `mMo _bm AOyZhr Aàyn dmQ>Vo. _mÂ`m nÌH$m[aVoMr AàË`j gwê$dmV Aem àH$mao 'AmnU' nmgyZ Pmbr. _mÂ`mà_mUoM AZoH$ {¼ñVr boIH$ `m~m~VrV gy`©d§er§Mo H$m`_ F$Ur AmhoV.

'AmnU' gmám{hH$mVyZ gy`©d§etÀ`m {dMmam§Mr, {dÛÎmoMr Am{U ~§S>Imoa àd¥ÎmrMr _bm AmoiI Pmbr hmoVr.

_mÌ `m AmXaUr` ì`º$sbm ì`{º$JV[aË`m _bm H$Yrhr ^oQ>Vm Ambo Zmhr dm Ë`m§À`m Ë`m JmOboë`m H$sV©ZmMm EH$Xmhr AZw^d KoVm Ambo Zmhr `mMr _bm Zoho_rM I§V dmQ>Vo. embo` {ejUmZ§Va _mPo dmñVì` _hmamï´>m~mhoa Jmoì`mV Voam df} hmoVo ho Ë`m_mJMo EH$ H$maU. Ë`m§À`m {ZYZmnydu EH$ df© AmYr nwÊ`mV Ë`m§Mm gËH$ma Pmbm Voìhm Ë`m§Mo AJXr n{hë`m§XmM Xe©Z KoÊ`mMm `moJ Ambm. _mÌ ~mV_r XoÊ`mgmR>r _bm d¥ÎmnÌmÀ`m H$m`m©b`mV Vm~S>Vmo~ Om`Mo Agë`mZo Ë`m§À`mer ~mobÊ`mMr g§Yr {_imbr Zmhr. Ë`m{Xder Ë`m§Mm _w¸$m_ nwÊ`mVM 'ñZohgXZ'bm hmoVm Am{U Xwgè`m {Xder Vo Zm{eH$bm naVbo. _mÌ ho _bm Z§Va H$imbo Voìhm Ë`m§À`mer g§dmX H$aÊ`mMr EH$ _moR>r g§Yr _r J_mdbr `mMo _bm Iyn hr dmB©Q> dmQ>bo. Ë`mZ§Va bdH$aM Ë`m§À`m {ZYZmMr ~mV_r 'Q>mBåg Am°\$ B§{S>`m'V àH$m{eV H$aÊ`mMm _mÂ`mda àg§J Ambm.

'AmnU' ~§X nS>ë`mZ§Vahr gy`©d§etZr Amnbr boIUr Imbr R>odbr Zmhr. Ë`mZ§Va Ë`m§Zr AZoH$ nwñVHo$ Ë`m§Zr {b{hbr. _hmamï´>mÀ`m {d{dY ^mJm§V H°$Wmo{bH$ Am{U àmoQ>oñQ>§Q> n§{W`m§gmR>r H$sV©Zo Ho$br. {¼ñVr g_mOmÀ`m AZoH$ g^mg§_obZm§V Ë`m§Mr EH$ à_wI ì`º$s åhUyZ CnpñWVr Agm`MrM. X{bV {¼ñVr g_mOmZohr Amnë`m `m Á`oð> gm{hpË`H$mMm ^anya _mZgÝ_mZ Ho$bm. {¼ñVr gm{hË` g§_obZmMo XmoZXm Am{U X{bV {¼ñVr gm{hË` g§_obZmMo EH$Xm Ë`m§Zr AÜ`jnX ^yf{dbo. {¼ñVr g_mOmVrb H°$Wmo{bH$ Am{U àmoQ>oñQ>§Q> `m XmoZ n§{W`m§_Ü`o _Zmo{_bZ OwidÊ`mMo _hÎdmMo H$m_ Ë`m§Zr Ho$bo. `m XmoÝhrhr n§{W`m§_Ü`o Ë`m§Zm AmXamMo ñWmZ {_imbo hmoVo. Am`wî`mÀ`m AIoarg Ë`m§Mr aoìh AaqdX {Z_©i, àm {dbmg dmK, Cfm dmK `m§À`mgma»`m X{bV MidirVrb ZoË`m§~amo~a OdirH$ {Z_m©U Pmbr hmoVr.

gy`©d§erZr OdiOdi XmoZeo nwñVHo$ {b{hbr. Ë`m_Ü`o H$mX§~è`m, d¡Mm[aH$ {bImU, AmÜ`mpË_H$ nwñVHo$, AmË_M[aÌ, M[aÌo, g§emoYZna {bImU dJ¡ao§Mm g_mdoe hmoVmo.2 Ë`m{edm` 'AmnU' Am{U BVa {d{dY {Z`VH$m{bµH$m§V Ë`m§Zr _moR>çm à_mUmV {b{hbo. 'AmnU' gmám{hH$mV 'Zma~m {bìhVmo`' `m gXamVyZ Cno{jV X{bV g_mOmVrb AZoH$ ì`{º${MÌo Ë`m§Zr a§J{dbr. g_mOmVrb {d{dY Cno{jV ì`º$s¨da {bImU H$ê$Z AmnUM X{bV gm{hË`mMr gwê$dmV Ho$br Agm gy`©d§erMm Xmdm hmoVm, _mÌ ho lo` Amnë`mbm {Xbo OmV Zmhr `mMr I§V Ë`m§Zr AZoH$Xm ì`º$ Ho$br hmoVr.3 Ë`m§À`m `m Xmì`mV {H$VnV VÏ` Amho ho _amR>r gm{hË`mÀ`m Aä`mgH$m§Zr nmhm`bm hdo.

gy`©d§etÀ`m g_J« gm{hË`mMo _yë`_mnZ Am{U g_rjm AmOn`ªV Pmbobo Zmhr. Vgo Pmë`mg `m gm{hpË`H$mMo loð>Ëd Z¸$sM {gÜX hmoB©b. Ho$ed grVmam_ H$èhmS>H$a `m§Zr ~m~m nX_ZOr `m§À`mda nrEMS>r nXdrgmR>r à~§Y {bhÿZ EH$ ì`º$s Am{U gm{hpË`H$ åhUyZ nX_ZOr `m§Mo _yë`_mnZ Ho$bo. AemMàH$mao gy`©d§erÀ`m gm{hË`mdahr nrEMS>rgmR>r à~§Y {b{hÊ`mgmR>r Hw$UrVar nwT>o `m`bm hdo.

g§X^©:

1) S>m° Eb. dm`. Am¡Ma_b, 'Am§~oS>H$ar Midi Am{U h¡Xam~mX g§ñWmZmVrb X{bV _wº$s g§J«m_', àH$meH$: Cfm dmK, gwJmdm àH$meZ, 861/1, gXm{ed noR>, nwUo- 411 030 (àW_md¥Îmr 1997) (nmZ 25 Vo 27)

2) AZ§V bú_U Omoer (g§nmXH$), '_amR>r gmañdV; ( {ÛVr` I§S>), AZ_mob àH$meZ, 683, ~wYdma noR>, nwUo 411 002 (1992), (nmZo 508 Vo 510)

3) gwZrb í`m_gw§Xa AmT>md, 'Y_© {¼ñVmMm, {dMma gm{hË`mMm - eVH$mVrb {¼ñVr gm{hË` g§_obZmÜ`jr` ^mfUo d Ë`mdarb g_rjm', (nmZo 319 Am{U 320)

S N Suryawanshi Devoted to a cause

INDIAN EXPRESS FRONT PAGE
Politics	Business	Expressions	General
World	Sports	Leisure	States

Monday, January 4, 1999 Devoted to a cause Camil Parkhe   There are many Christians who have contributed to Marathi literature during the last two centuries. Baba Padamanji who embraced Christianity during the last century is credited with writing the first Marathi novel Yamunaparyatan. The other great luminaries belonging to the Christian community who have enriched the Marathi literature include poet Rev. Narayan Waman Tilak and his wife `Sahityalaxmi' Laxmibai Tilak who wrote Smritichitre, treated as one of the best autobiographies in Marathi and the great scholar Pandita Ramabai.This rich tradition of the Christian community has been kept alive by Acharya Satyawan Namdeo Suryawanshi, veteran writer and editor of the now defunct Marathi weekly, Aapan. The 82-year-old writer-editor was in the city on December 12 when Christi Sahitya Sangh, Pune, bestowed upon him the `Sahitya Bhushan' award in recognition of his life-time contribution. Suryawanshi, a kirtankar, playwright, poet, evangelist and a fiery crusader, is also a guru to a large number of Christians who are now in their middle ages and are shining in their chosen vocations. The Nashik based Suryawanshi has many reasons to be the most revered person in the Christian community - both among the Catholics as well as the Protestants. He is the only surviving litterateur in this minority community who is credited with having written the largest number of books - around 200. Most important of all, Suryawanshi, himself a Protestant, has also functioned as a bridge between the Marathi-speaking Catholic and the Protestant communities when he edited for many years the Aapan weekly. The weekly was closed down two decades ago and since then, Suryawanshi has devoted himself only for writing and kirtans, his other love. During his over-an-hour interview conducted at the function by Fr. Joe Gaikwad, editor of Niropya monthly and Jayantkumar Tribhuvan, the octogenarian replied to a number of queries. The interview revealed that despite his age, he continues to be a fiery crusader, voicing the views and opinions which have been dear to him when he was in the limelight a score ago. During the interview, he recalled his days when he slept on the footpaths of Mumbai, his experiences as a kirtankar, and as an editor whose editorials often drew flak from different quarters. Answering a query as to which roles in his versatile personality he cherished the most, Suryawanshi replied that he liked the role of a journalist due to the profession's wider reach to the society and as an evangelist, he loved the role of a kirtankar. Suryawanshi said that due to his writings, initially he had to face opposition and humiliation from the people belonging to his own community - he was `ex-communicated' for over 12 years. He said that it was his habit to take up writing of different books simultaneously and that often he wrote a few pages of one book in the morning, of another book in the afternoon and an altogether different one in the evening. No wonder, only a few writers can match the number of books he has written. Suryawanshi has been a recipient of many other laurels, he has presided over the state-level Marathi Christi Sahitya Sammelan as well as Dalit Christi Sahitya Sammelan. Many speakers lamented that Suryawanshi's literary contribution was not given the due recognition in the Marathi literary circles. But this fact has not discouraged or deterred Suryawanshi from continuing his writing. This was amply clear to the gathering through his answers, especially when the octogenarian announced that his latest book, Kirtanshala, a book on techniques of conducting kirtans, will be published soon!

Arrival of Christianity in Nizam's Hyderabad state

KmoJaJmdMo \$mXa Om{H$`a~m~m

(Am¡a§Jm~mX {OëømVrb {¼ñVr {_eZ H$m`© - B g.1892 nmgyZ)

H$m{_b nmaIo

5) h¡Xam~mXÀ`m {ZOm‘ g§ñWmZmV {¼ñVr Y‘m©Mo AmJ‘Z

`oey {¼ñVmMm {eî` Agboë`m g§V Wm°‘g `mZo H$oai amÁ`mV {¼ñVr Y‘m©Mm àgma Ho$bm. Ë`m‘wio {I«ñVr Y‘m©bm ^maVmV XmoZ hOma dfmªMr na§nam Amho. ‘Ü``wJrZ H$mimV nmoVw©JrOm§À`m AmJ‘ZmZ§Va {¼ñVr Y‘© Jmoì`mV Am[U ‘w§~B©Odi dgB© `oWo ê$Obm. g‘«mQ> AH$~amÀ`m Xa~mamVhr `oeyg§Kr` Y‘©Jwê§$Zr hOoar bmdbr hmoVr. ‘mÌ Ë`mH$mimV CÎma [h§XwñWmZmV {¼ñVr Y‘m©Mm àgma Pmbm Zmhr. {~«{Q>e Amnbm A§‘b qhXwñWmZmV àñWm{nV H$aÊ`mMm à`ËZ H$aV hmoVo Ë`m H$mimV XoemVrb gd©M amOo‘hmamOm§À`m g¡Ý`XimV {¼ñVr A{YH$mar dm g¡{ZH$ h‘Img Agm`Mo. `mn¡H$s H$mhr {~«{Q>e Va BVa OU Ë`mµH$mir nmoVw©JrOm§À`m A_bmImbr Agboë`m Jmoì`mVrb AgV. qhXwñWmZmV B©ñQ> B§{S>`m H§$nZrMm amÁ`H$ma^ma gwê$ Pmbm, Voìhm H§$nZrÀ`m g¡Ý`XimVhr AZoH$ àmoQ>oñQ>§Q> Am{U H°$Wmo{bH$ A{YH$mar Am{U g¡{ZH$ hmoVo. Ë`m‘wio `m OmJmoOmJÀ`m g¡Ý`XimV {‘{bQ>ar M°ßboZ åhUyZ {¼ñVr Y‘©Jwê§$Mr JaO ^mgy bmJbr. AemàH$mao XoemÀ`m gd© H$mZmH$monè`mVrb H±$ånmV {¼ñVr Y‘©Jwê§$Mo AmJ‘Z Pmbo. Ë`m {R>H$mUr ~m§YÊ`mV Amboë`m M°nob qH$dm MM©À`m ê$nmZo Ë`m {R>H$mUr gd©àW‘ {¼ñVr Y‘m©Mr JwT>r C^maÊ`mV Ambr.

hr {¼ñV‘§{Xao ~m§YÊ`mgmR>r ñWm{ZH$ amÁ`H$Ë`mªZr O‘rZOw‘bm Am[U AW© gmhmæ` CnbãY H$ê$Z {Xbo Ago C„oI AmT>iVmV. CXmhaUmW© -nwUo Y‘©J«m‘mVrb gdm©V OwZo {¼ñV ‘§{Xa Agbobo {gQ>r MM© ~m§YÊ`mgmR>r ‘hmXOr {e§Xo `m§Zr 1794 gmbr O‘rZ Am{U {ZYr nwadbm hmoVm.¹

nwÊ`mVrb {gQ>r MM©‘Ü`o Y‘©Jwê$ Agbobo ’$mXa bmonrg S>r H$m°Ýgogmd ho gZ 1812 À`m gw‘mamg Am¡a§Jm~mX `oWo ~m§Yboë`m M°nobbm (Y‘©Jwê§$Mo {ZdmgñWmZ Zgbobo N>moQ>o {¼ñVr XoD$i) ^oQ>r XoV AgV. Am¡a§Jm~mX Am{U OmbZm `oWrb g¡{ZH$s Vim§darb `wamo{n`Z Am{U qhXwñWmZr bîH$ar Am{U ‘wbH$s ì`º$s¨gmR>r Y‘©Jwê$ `m ZmË`mZo Vo Amnbo H$V©ì` nma nmS>V AgV. 1828 ‘Ü`o Jmoì`mÀ`m AmM©{~enm§À`m A{YH$mam§À`m AIË`marV Am¡a§Jm~mX Am{U OmbZm `m eham§gmR>r àË`oH$s EH$m Y‘©Jwê$Mr Zo‘UyH$ H$aÊ`mV Ambr.²

{ZOm‘mÀ`m h¡Xam~mX g§ñWmZmV {gH§$Xam~mX `oWo Wm°‘g {‘S>ëQ>Z `m àmoQ>oñQ>§Q> Y‘©Jwê$Zo 1814 ‘Ü`o MM©Mr ñWmnZm Ho$br. 1834 ‘Ü`o VoWrb g§V Om°Z MM©V’}$ Ë`m g§ñWmZmV g§V Om°Z J«°‘a ñH$yb hr n{hbr emim gwê$ H$aÊ`mV Ambr. {hM emim nwT>o h¡Xam~mX ao{gS>oÝgr ñHy$b åhUyZ AmoiIbr OmD$ bmJbr. gZ 1835 ‘Ü`o MM© Am°’$ B§½b§S>Zo {gH§$Xam~mXbm Amnbo g§ñWoMo ñWm{ZH$ ‘w»`mb` C^mabo. Ë`mH$mimV {ZOm‘r g§ñWmZmMmM ^mJ Agboë`m ‘amR>dmS>çmVrb Am¡a§Jm~mX Am{U OmbZm `oWo emIm gwê$ Ho$ë`m.

Aìdb {~«{Q>e Am‘XmZrÀ`m H$mimV h¡Xam~mXÀ`m {ZOm‘r g§ñWmZmV OZVobm CXy© `m àemgH$s` ^mfoÀ`m ‘mÜ`‘mVyZM {ejU ¿`mdo bmJV Ago. gZ 1880 nydu `m g§ñWmZmV qhXy g‘mOmbm {ejU XoUmar A{YH¥$V Aer EH$hr emim ZìhVr. {ZOm‘r gaH$mar CXy© emim§V Añn¥í`m§Zmhr àdoe Ago, emioVrb ‘wgb‘mZ {ejH$ Añn¥í`m§À`m ‘wbm§Zm ñn¥í` ‘wbm§À`m ~amo~a ~gdV `mMmhr gdU© nmbH$m§Zm amJ `oV Ago.<sup>3</sup> nU {ejU ¿`m`Mo Agë`mZo ‘wpñb‘ amÁ`H$Ë`mªnwT>o Ë`m§Mm ZmB©bmO hmoVm. nwT>o {¼ñVr {‘eZatZrhr Amnë`m emim§V ñn¥í`m§~amo~a Añn¥í`m§Zmhr àdoe {Xbm, Voìhmhr Cƒd{U©`m§Zm Amnbr ZmamOr bndVm Ambr Zmhr.

gmogm`Q>r ’$m°a Xr àmonoJoeZ Am°’$ Xr Jm°ñnob (EgnrOr) `m {‘eZar§À`m g§ñWoZo OmbZm `oWo H$m`© gwê$ Ho$bo. {‘eZatÀ`m emim§V gd© OmVrY‘m©À`m ‘wbm§Zm {eH$dbo OmV Ago. H°$Wmo{bH$ Am{U àmoQ>oñQ>§Q> {‘eZar§À`m ‘amR>dmS>çmVrb AmJ‘Zm‘wio VoWrb X{bV ‘wbm§Zm àW‘V:M {ejUmMo XadmOo Iwbo Pmbo. gZ 1862 nmgyZ OmbÝ`mV aoìh. Zmam`Uemór eofmÐr `m§Mr Y‘©Jwê$ åhUyZ Zo‘UyH$ Pmbr Am{U `m g§ñWoÀ`m H$m`m©Mm ì`mn dmT>bm. gZ 1868 ‘Ü`o EHy$U 1011 X{bVm§Zr {¼ñVr Y‘m©V àdoe H$obm. `m X{bVm§‘Ü`o ‘m§J, ‘hma Am[U Mm§^ma OmVtÀ`m bmoH$m§Mm g‘mdoe hmoVm. {‘eZ H$m`m©~amo~aM X{bV g‘mOmÀ`m CÞÎmrgmR>r aoìh. eofmÐr `m§Zr {deof à`ËZ Ho$bo. Ë`m‘wioM B{VhmgH$ma h§Q>a `m§Zr Ë`m§Zm Wmoa g‘mOgwYmaH$ åhUyZ g§~mo{Ybo Amho.

aoìh. Zmam`Uemór eofmX«r `m§Zr {ZOm‘mMo VËH$mbrZ {XdmU ga gmbmaO§J n{hbm `mÀ`mH$S>yZ OmbZm ehamOdi 800 EH$a O‘rZ 25 dfmªgmR>r {dZmnÅ>m {‘i{dbr hmoVr. Ë`m ‘miamZmda Ë`m§Zr ~oWob `m ZmdmZo IoS>o dgdbo. `m OmJobm Z§Va ~oWobdmS>r Ago Zmd {‘imbo. emór~wdm§Zr `oWo Zd{¼ñVr g‘mOmgmR>r dgmhV ~Zdbr. Ë`m§À`m nmUrnwadR>çmgmR>r VoWo ghm {d{har ImoXë`m. EH$ MM© Am{U EH$ ‘erX ~m§Ybr, VgoM ~mOmanoR>oMr Am{U H$m`©emioMrhr C^maUr Ho$br.

eofmÐr `m§Zr Zd{¼ñVr g‘mOmgmR>r EH$m ñdV§Ì IoS>çmMr C^maUr Ho$br hr ‘moR>r H«$m§{VH$maH$ KQ>Zm hmoVr Ago Eb. dm`. Am¡Ma‘b `m§Zr åhQ>bo Amho. nma§n[aH$ {df‘VmÝ` g‘mOaMZobm åhUOo {df‘Vobm {Xbobr hr EH$ ‘moR>r MnamH$M hmoVr Ago Ë`m§Zr åhQ>bo Amho. {d^º$ g‘mOaMZoV JmdHw$gm~mhoa Cno{jV amhÊ`mnojm X{bVm§MoM EH$ ñdV§Ì Jmd AgUo `mnojm Xwgar H«$m§Vr H$moUVr Agy eH$Vo ?⁴

gmogm`Q>r ’$m°a Xr àmonoJoeZ Am°’$ Xr Jm°ñnob `m g§ñWoZo nwwT>o Am¡a§Jm~mX‘Ü`o hmobr {Q´>{ZQ>r (n{dÌ EoŠ`) MM© ~m§Ybo. {~«{Q>e bîH$ar A{YH$mè`m§Zr 5,000 ê$n`o Am{U {ZOm‘mZo 5,000 ê$n`o ‘XV {Xë`mZ§Va {~en Jm°b `m§À`m ‘mJ©Xe©ZmImbr ho MM© ~m§YÊ`mV Ambo. Am¡a§Jm~mXÀ`m N>mdUr n[agamV Q>mobZmŠ`mÀ`m ‘mJo ho MM© AmOhr dmnamV Amho.

àmoQ>oñQ>§Q> {‘eZar§Zr `m H$mimV bmoh‘mJm©da AgUmè`m na^Ur, Zm§XoS>, CXJra goby dJ¡ao {R>H$mUr {‘eZH$m`© gwê$ Ho$bo. `m n[agamV Ë`m§Zr Xodio C^mabr, emim Am{U dg{VJ¥ho gwê$ Ho$br. `m emim§V Am{U dg{VJ¥hm§V X{bVm§Zmhr àdoe Agë`mZo àW‘V:M `m Cno{jVm§Zm {‘eZar§À`m ê$nmZo Hw$Ur dmbr {‘imbm. ho {‘eZar àgma H$aV Agboë`m Y‘m©H$S>o Vo AmH$[f©V Pmbo Va Ë`mV Zdb Ago H$mhr ZìhVo.

’$mXa Om{H$`a `m§Mo KmoJaJmdmV AmJ‘Z Pmbo Ë`mAmYrM AemàH$mao {ZOm‘r g§ñWmZmV {¼ñVr Y‘m©Mr nVmH$m ’$S>H${dÊ`mV Ambr hmoVr. Ë`mdoir bîH$ar H±$nmV Y‘©Jwê$§Mo H$m‘ g¡{ZH$s VimVrb A{YH$mar Am{U g¡{ZH$m§gmR>r ‘`m©{XV hmoVo. ‘amR>dmS>çmV OmbÝ`mgma»`m H$mhr ^mJm§V AJXr àW‘V:M EVÔoer` Añn¥í` g‘mOmV àmoQ>oñQ>§Q> n§{W`m§Mo ào{fV H$m`© gwê$ Pmbo hmoVo. {ZPm‘ g§ñWmZmVrb ‘amR>dmS>çmV EVÔoer` bmoH$m§‘Ü`o ào{fV H$m`© H$aUmao ’$mXa ‘m[a`Z Wm°‘g Am{U ’$mXa Om{H$`a ho AmÚ H°$Wmo{bH$n§Wr` Y‘©Jwê$ hmoVo.

g§X^© :

1) nwUo H°$Wmo{bH$ S>m`mo{gg S>m`aoŠQ>ar 2006 (nmZ 23)

2) EZ}ñQ> Ama hb (`oeyg§K), '~m°å~o {‘eZ [hñQ>ar {dW A ñnoeb ñQ>S>r Am°’$ Xr nmÐmoS>mo ¹$íMZ(^mJ n[hbm), EŠPm{‘Za àog, ‘oS>moO ñQ´>rQ>, ’$moQ>©, ‘w§~B©, 1927 (nmZ 201)

3) (Am§~oS>H$ar Midi Am{U h¡Xam~mX g§ñWmZmVrb X{bV ‘wº$s g§J«m‘, S>m°. Eb dm` Am¡Ma‘b, gwJmdm àH$meZ, 861/1, gXm{ed noR>, nwUo 411 030, àW‘md¥Îmr, 1997) (nmZ 44)

4) darbà‘mUo, (nmZ 49)

Ghogargaon's Fr Jacquier Preface

KmoJaJmdMo \$mXa Om{H$`a~m~m

(Am¡a§Jm~mX {OëømVrb {¼ñVr {_eZ H$m`© - B g.1892 nmgyZ)

H$m{_b nmaIo

-------

{~en ES>drZ Hw$bmgmo,

Am¡a§Jm~mX Y‘©àm§V

{~eßg hmD$g,

Am¡a§Jm~mX, 431 002 17 gßQ>|~a 2008

                                                              Om{H$`a~m~m - EH$ AmXe© ì`{º$_Îd

hmS>mMo {‘eZar åhUyZ Á`m§M§ Zmd ‘amR>dmS>çmV Am{U {dX^m©‘Ü`o JmOV§` Vo ’«$mpÝgñH$Z Y‘©Jwê$ ’$mXa Om{H$`a~m~m `m§À`m AmXe© OrdZmMr, H$m`m©Mr d `emMr JmWm H$m{‘b nmaIo `m§À`m boIUrVyZ AmoKdË`m ‘amR>r ^mfoV gmH$ma hmoV Amho. ho nwñVH$ ‘amR>r ^m{fH$m§gmR>r Iyn ‘moR>o daXmZ R>aob `mV e§H$m Zmhr.

Om{H$`a~m~m§M§ Xe©Z ’$mXa ’«$mpÝgg ‘moO|À`m Á`m B§J«Or J«§Wm§‘Ü`o hmoV§ Ë`m 'ìhoJm~m±S>g \$m°a Jm°S>' Am{U 'eo\$S>©g \$m°a ¼mB©ñQ>' `m XmoZ J«§Wm§Mr nmam`U§ ‘r {M{H$ËgH$nUo Ho$br Amho. VgoM H$m{‘b nmaIo `m§À`m BVa boIm§M§ Am{U nwñVH$m§M§ dmMUhr ‘r gË`emoYH$mÀ`m ZOaoZ§ Ho$b§ Amho. `m boIH$mMr {dídgZr`Vm, ew^dV©‘mZmÀ`m KmofUo{df`rMr Ë`m§Mr Vi‘i Am{U Om{H$`a~m~m§À`m à^mdr OrdZm{df`rMm ‘OHy$a dmMH$m§Zm {ZpíMVM ‘§Ì‘w½Y H$arb.

Om{H$`a~m~m EH$ naXoer {‘eZar hmoVo. Ë`m‘wio Ë`m§À`m ‘amR>r ^mfoda ’«|$M Am{U B§J«Or ^mfm§Mm nJS>m AgUmaM. Vo bmoH$m§er g§dmX gmYV AgVmZm, CnXoe H$aV AgVmZm `oWrb ‘mUg§ dma§dma {‘píH$bnUo hgbr AgVrb. na§Vw Om{H$`a~m~m§À`m ‘wImVyZ {ZKUmè`m {¼ñVdMZm§Mr N>mn bmoH$m§da nS>br Am{U à^y `oey {¼ñVmMm g§Xoe Ë`m§Zr ñdrH$mabm. `m g§XoemV A§V^w©V Agboë`m ''‘r Ambmo Amho AemgmR>r {H$ ‘mUgm§Zm OrdZ Am{U Vohr {dnwb à‘mUmV àmá ìhmdo'' `m `oeyÀ`m {ZYm©amMr gË`Vm bmoH$m§Zm nQ>br. Ë`m‘wio {‘píH$bnUo hgUmar hr ‘mUg§ OrdZmVrb {d{dY AmìhmZm§er hgVIoiV ‘wH$m~bm H$am`bm V`ma Pmbr. `m H$maUm‘wi§M Om{H$`a~m~m§Zr Ë`m§À`m öX`mV H$m`‘M§ Ka Ho$b§ hr B{VhmgmMr {Od§V gmj Amho.

H$m{‘b nmaIo `m§Zr {b{hbob§ Om{H$`a~m~m§M§ ho M[aÌ AmOÀ`m {¼ñVmÀ`m AZw`m`m§Zm Amnë`m lÜXoV A{dMb amhmÊ`mgmR>r d ew^dV©‘mZm{df`rMr Om{H$`a~m~m§Mr Vi‘i Amnë`m OrdZmV CVa{dÊ`mV àoaH$ R>amo {hM à^yMaUr {dZ‘« àmW©Zm.

{~en ES>drZ Hw$bmgmo

àñVmdZm

\$mXa pñQ>\$Z Aë_oS>m

à_wI Y_©Jwê$, {¼ñVamOm _§{Xa,

_mirKmoJaJmd, _o 2008

{dgmì`m eVH$mÀ`m AIoarg \$mÝgÀ`m {H$Zmè`mdê$Z Jw[aEZ Om{H$`a ZmdmMm EH$ \|$M Vê$U hOmamo _¡bm§dê$Z KmoJaJmdmV nmD$b Q>mH$Vmo Am{U nmM XeHo$ ào{fV H$m`© H$ê$Z, BWë`m ^mfoer, g§ñH¥$Vrer EH$ê$n hmoD$Z VoWoM {Ma{ZÐm KoVmo.... ho na_oídamÀ`m BÀN>o{edm` Am{U H¥$no{edm` H$go eŠ` Amho? Zm ^mfm, Zm H$moUr OmVr-Y_m©Mo, Zm H$gbr AmoiI, Zm H$moUr ZmVbJ Zm H$moUr Jmddmbo. Varhr à^yH$m`m©gmR>r àoarV hmoD$Z hm Vê$U _mimoKmoJaJmdmgma»`m XwJ©_ JmdmV `oVmo Am{U ào{fV H$m`© gwê$ H$ê$Z nmM XeH$m§V {_eZH$m`m©Mm _im \w$b{dVmo, hm EH$ M_ËH$ma Zmhr Va H$m`? na_oídamMr _mirKmoJaJmdmda {deof Ñï>r Agbr nm{hOo åhUyZ Va ho KS>bo. hm \|$M Vê$U à^y `oey {¼ñVmMr gmj XoV `m n[agamV qhS>bm Am{U Amnë`m d¥ÜXmnH$mimV BWë`mM _mVrV {dgmdUo Ë`mZo ng§V Ho$bo. AmO `m {_eZarÀ`m nmM XeH$m§À`m ào{fVH$m`m©Mm {dMma H$aVmZm Amnbo _Z à^yÀ`m AX²>^wV gm_Ï`m©nwT>o {dZ_« hmoVo. {¼ñVmdarb lÜXm H$m` M_ËH$ma KS>dy eH$Vo `mMr àMrVr `oVo.

_mirKmoJaJmdmgmR>r Om{H$`a~m~m ho OUy YÝ`dm{XV Zmd Amho. Ë`m§Zr BWë`m hOmamo bmoH$m§Zm à^y `oey {IñVmÀ`m H$inmV AmUbo. AmOhr `m bmoH$m§À`m _ZmV Om{H$`a~m~m§À`m ñ_¥VrÀ`m Á`moVr VodV AmhoV. Iè`m AWm©Zo Om{H$`a~m~m _mirKmoJaJmd {_eZMo ^m½`{dYmVo AmhoV. Ë`m§Zr Oo ~r noabo Ë`mMm AmO gw§Xa _im Pmbm Amho. Ë`m§Zr Oo noabo Vo AmO ^aKmog {nH$bo Amho. Am¡a§Jm~mX {OëømÀ`m J§Jmnya Am{U d¡Omnya VmbwŠ`m§Vrb àË`oH$ {¼ñVr Hw$Qw>§~m§V Om{H$`a~m~m§Zm _moR>çm lÜXoMo ñWmZ Amho. \$mXa Om{H$`a~m~m§Zr EH${dgmì`m eVH$mÀ`m Mma XeH$m§V `m J«m_rU ^mJmV H$Yr KmoS>çmda ñdma hmoD$Z, H$Yr ~¡bJmS>rZo Va H$Yr KmoS>mJmS>rZo àdmg H$arV {¼ñVmÀ`m VmaUmMr gwdmVm© gm§{JVbr. Ë`m§À`m ñnem©Zo nmdZ Pmbobr Vr KmoS>mJmS>r `m JmdmV AmOhr lÜXoZo OnyZ R>odÊ`mV Ambr Amho.

Ë`mH$mimV _mirKmoJaJmd ZmJnya Y_©àm§VmV g_m{dï> hmoVo. {S>g|~a 1977 bm nmon nm°b ghmdo `m§À`m AmXoemZwgma Am¡a§Jm~mX Y_©àm§VmMr ñWmnZm Pmbr. {~en S>m°_{ZH$ Am{~«`mo `m§Mr `m Y_©àm§VmMo n{hbo _hmJwéñdm_r åhUyZ Zo_UyH$ Pmbr. AmO Am¡a§Jm~mX Y_©àm§VmMo ñdê$n ~Xbbo AgyZ à^yÀ`m H¥$noZo Y_©àm§VmMm gd© ~m~VrV {dH$mg hmoV Amho. {ejU, Amamo½`godm `m joÌm§V _moR>m {dñVma Pmbm Amho. _mirKmoJaJmd {_eZ H|$ÐmVyZ AmO ~moaga, d¡Omnya, dmhoJmd, J§Jmnya Am{U H$ÞS> hr ñdV§Ì Y_©J«m_o C^r am{hbr AmhoV. `m gd© Y_©J«m_m§Mr nm`m^aUr \$mXa Om{H$`a~m~m `m§ZrM Ho$br Amho. Ë`m§Zr Anma lÕoZo Am{U H$ï>mZo Ho$boë`m noaUrVyZ AmO hm _im \w$bbm Amho.

nÌH$ma H$m{_b nmaIo `m§Zr \$mXa Om{H$`a~m~m§da ho nwñVH$ {bhÿZ \$ma _moR>o H$m`© Ho$bo Amho. Zì`m {nT>rbm Om{H$`a~m~m§Mm AJXr OdiyZ n[aM` `m nwñVH$m_wio hmoV amhrb. Aem àH$maMo \$mXa Om{H$`a~m~m§Mo {_eZ H$m`© gm§JUmam M[aÌdOm hm n{hbmM J«§W Amho. Am¡a§Jm~mX Y_©àm§VmÀ`m B{VhmgmÀ`m Ñï>rZohr hm J«§W EH$ _mobmMm Eo{Vhm{gH$ XñVEodO R>aUma Amho.

`m J«§WmMo AmUIr EH$ AmJiodoJio _hÎd Amho, Vo åhUOo `m M[aÌmVyZ Om{H$`a~m~m§À`m µH$mimVrb VgoM ñdmV§Í`nyd© H$mimVrb gm_m{OH$ n[apñWVrMo Xe©Z KS>Vo. VgoM H°$Wmo{bH$ MM©Zo `m n[agamV nm`m^yV ñdê$nmMo \$ma _moR>o H$m`© Ho$bo Amho ho bjmV `oVo. Om{H$`a~m~m§Zr VËH$mbrZ Añn¥í`Vobm AmìhmZ {Xbo hmoVo, ho Va \$maM {MÎmdoYH$ Amho. boIH$ ZwgVo Om{H$`a~m~m§Mo M[aÌboIH$ Pmbo ZgyZ MM©À`m B{VhmgmMoM boIH$ Pmbo AmhoV. ho nwñVH$ Aä`mgë`mIoarO Am¡a§Jm~mX Y_©àm§VmMm B{Vhmg g_OyZ KoVm `oUma Zmhr. boIH$ nmaIo `m§Zr \$maM _mobmMo H$m_ Ho$bo Amho. `m _m¡{bH$ nwñVH$mbm àñVmdZm {b{hÊ`mMr g§Yr _bm {_imbr ho _r _mPo ^m½` g_OVmo. `mMo H$maU H$s, _mirKmoJaJmd `oWrb à_wI Y_©Jwê$ åhUOoM \$mXa Om{H$`a~m~m§Mm CÎmam{YH$mar `m ZmË`mZo hr àñVmdZm _r {b{hV Amho.

ho nwñVH$ AË`§V dmMZr` Amho, Ë`mhÿZ Vo A{YH$ _ZZr` Am{U qMVZr` Pmbo Amho. `m nwñVH$mÀ`m AZwH«$_{UHo$da ZOa Q>mH$br Varhr boIH$mZo ho nwñVH$ {bhm`bm {H$Vr H$ï> KoVbo AmhoV Am{U _moR>çm ì`mg§JmZo, Aä`mg H$ê$Z Vo {b{hbo Amho ho bjmV `oVo. à^y `oey {¼ñVmdarb lÕoÀ`m gm_Ï`m©da Om{H$`a~m~m§Zr AZoH$ g§H$Q>m§Zm Vm|S> {Xbo, gm_m{OH$, Am{W©H$ g_ñ`m§VyZ _mJ© H$mT>Ê`mgmR>r bmoH$m§Zm Ë`m§Zr _XV Ho$br. hgè`m Mohoè`mZo KmoS>mJmS>rVyZ Yra Úm`bm, _XVrMm hmV Úm`bm `oUmè`m Om{H$`a~m~m§Mr AmoiI `m nwñVH$mVyZ hmoVo.

Jwê$XrjoÀ`m nÝZmgmì`m dYm©nZm{Z{_Îm `m n[agamVrb JmdH$è`m§Zr Om{H$`a~m~m§Zm _mZnÌ {Xbo Ë`m KQ>ZoMo ^mdnyU© dU©Z `m nwñVH$mV Amho. Om{H$`a~m~m§À`m _hm{Zdm©UmMr KQ>Zm dmMVmZm _Z hobmdyZ OmVo, à^ynwT>o lÕoZo _mZ bdVo. boIH$mZo AË`§V AmoKdË`m e¡brV ho nwñVH$ {b{hbo Amho.

M[aÌboIH$mZo EH$m {R>H$mUr åhQ>bo Amho H$s bmoH$m§À`m Ñï>rZo _mirKmoJaJmdMo ào{fV Agboë`m Om{H$`a~m~m§Zr g§VnX H$YrM àmá Ho$bo Amho. hOmamo ^m{dH$m§À`m _ZmV Om{H$`a~m~m§Mo ñWmZ ho AmXaUr` g§VmMoM Amho. g§H$Q>H$mir ho bmoH$ `m 'g§Vm'Mr AmR>dU H$aVmV. `oWrb `mÌoV _moR>çm g§»`oZo gh^mJr hmoVmV.

{¼ñVr ^m{dH$ VgoM {¼ñVrVa dmMH$hr _mirKmoJaJmdÀ`m `m ào{fVmÀ`m M[aÌmMo ñdmJV H$aVrb Agm _mPm {dídmg Amho. ho nwñVH$ dmMVmZm AmnU MM©_Ü`o {_ñgmÀ`m doir JmVmo Vo JrV AmR>dVo, ''à^yMo Pmbo ~hþ CnH$ma, hmoD$ H$gm _r CVamB©?''

AZwH«$_{UH$m

àñVmdZm-  
i)  {~en ES>{dZ Hw$bmgmo, Am¡a§Jm~mX Y_©àm§V
ii) \$mXa _m[a`mo {S>gmoPm- E_EgE\$Eg g§ñWoÀ`m nwUo àm§VmMo à_wI
iii) \$mXa pñQ>\$Z Aë_oS>m, KmoJaJmdÀ`m {¼ñVamOm _§{XamMo Y_©Jwê$

1)) Om{H$`a~m~m§À`m ñ_¥VtZm COmim
2) \$mÝg_YyZ KmoJaJmdmV 
3) noaUrMm H$mi
4) JmdHw$gmVrb, JmdHw$gm~mhoaMo OJ
5) h¡Xam~mXÀ`m {ZOm_ g§ñWmZmV {¼ñVr Y_m©Mo AmJ_Z
6) \$mXa Om{H$`a `m§Mo ì`{º$_Îd
7) {_eZH$m_mV, IoSw>Vm§_Ü`o a_bobo \$mXa Om{H$`a 
8) nrH$ \$ma, eoV_Oya H$_r - bmohJmd- {~S>{H$Z Y_©J«m_
9) ~moaga {_eZ H|$ÐmMr C^maUr
10) _hm`wÕH$mimV µJmoXmdar Amobm§Sy>Z Ah_XZJa {OëømV
11) amhmVm `oWrb ào{fVH$m`©
12) amhmVm, g§J_Zoa, H|$Xi `oWrb gm_m{OH$ pñWVr
13) XwîH$mim_wio bmoH$m§Mo hmb
14) \$m.Om{H$`a, \$m. ~oO} `m§À`m _XVr~Ôb \$m. ew{~Ja `m§Mr H¥$VkVm 15) KmoJaJmdmVrb {¼ñVamOm _§{XamMo ~m§YH$m_
16) Añn¥í`VoÀ`m àWog Om{H$`a~m~m§Mo AmìhmZ
17) V_mg{Jam§Mo b¡{µJH$, gm_m{OH$ emofU Am{U Om{H$`a~m~m
18) Om{H$`a~m~m§Mo {eî`, n{hbo _hmamï´>r`Z Y_©Jwê$, \$m. _moÝVoamo
19)) {dX^m©Vrb n{hbo Ym{_©H$ nmMmaU - ~«Xa n°{Q´>H$ Vm`S>o
20) CVmad`mVrb {_eZ H$m`©
21) Om{H$`a~m~m§Zm JmdH$è`m§H$Sy>Z _mZnÌ 
22) {Ma{dlm§Vr 
23) KmoJaJmdÀ`m XmoZ gwnwÌm§Mr Jwê${Xjm 
24) KmoJaJmd {_eZ H|$ÐmMm {dñVma, {d^mOZ Am{U AmOMr pñWVr