फॅमिली डॉक्टर ही संकल्पना तशी काही वर्षांपूर्वीच नामशेष होत चालली आहे. मात्र माझ्या कुटुंबासाठी आजही एक फॅमिली डॉक्टर आहेत. आमची स्वतःची फॅमिली झाल्यावर काही महिन्यांची आमची मुलगी काही केल्या रडायची थांबेना तेव्हा आम्ही पहिल्यांदा घराशेजारी असलेल्या एका डॉक्टरांकडे गेलो होतो.
बाळाला हातात घेतल्यावर `एका पायातले चांदीचे वाळे रुतते आहे म्हणून ती रडते आहे' असे म्हणत त्यांनी ते वाळे सैल केले आणि आदिती रडायची थांबली. तेव्हापासून हे आमचे फॅमिली डॉकटर झाले ते आजतागायत.
काहीही दुखणेफुकणे झाले की आम्ही या डॉक्टरांकडे जातो आणि औषधे लिहून झाली की मग आम्ही आमच्या घरातल्या सुखदुःखाच्या गोष्टी डॉक्टरांना सांगतो. बाहेर कितीही पेशंट असले तरी डॉकटर आमच्याशी बोलत असतात, मागे डॉकटर स्वतः एका जीवघेण्या वाहन अपघातातून वाचले तेव्हा तेच पेशंट म्हणून आम्हीच त्यांना भेटायला जात असू.
मागच्या दिवाळीला डॉक्टरांना नव्या कपड्याचा जोड द्यायचा असे आम्ही आम्ही नवराबायकोने ठरवले. डॉक्टरांना त्यांचें अंगाचे माप विचारले तर ते म्हणाले ``मी रेडिमेड कपडे कधीच वापरत नाही, नेहेमीच शिवून घेतो. ‘’
``नाही डॉकटर, तुम्ही यावेळी फक्त दोन रेडीमेड कपड्यांचे जोड वापरा, नाही आवडले तर पुन्हा रेडिमेड कडे वळा पाहिजे तर. पण एकदा रेडिमेड कपडे ट्राय तर करा..’’
पण डॉकटरसाहेब आपल्याच हट्टाला हटून बसले आणि माझा नाईलाज झाला.
खरं पाहिलं तर डॉक्टरांना हे समजावून सांगण्यामागे माझा स्वतःचा याबतीतला अनुभव होता. अनेक वर्षे कापड घेऊन नेहेमीच्या टेलरकडून मी कपडे शिवून घेत असे. कधीतरी बायकोच्या हट्टावरुन रेडिमेड कपडे घेतले, त्यांची फिटिंग, किंमत वगैरे पाहता मी आता कधीही शिवलेले कपडे वापरत नाही. तीच गोष्ट टी-शर्ट बाबत. गोव्यात अगदी कॉलेज जीवनातसुद्धा नेहरु शर्ट मी वापरत असते. जाड खादीचे नेहरु आणि कॉटनचे नेहरु शर्ट. आज या पेहेरावातील जुने फोटो पाहताना गम्मत वाटते.
हिंदी चित्रपटसृष्टीतला पहिला चॉकलेट हिरो असणाऱ्या राजेश खन्नाने सत्तरच्या दशकात नेहरू शर्ट जाम लोकप्रिय केला होता. नेहरु शर्ट घालणाऱ्या राकेश खन्नावर किशोर कुमारने गायलेली अनेक गीते चित्रित करण्यात आली आहेत. आज पंडित नेहरु इतिहासातून गायब होत असताना `नेहरु शर्ट' हे विशेषण कधीच कालबाह्य झालेले आहे.
तर हे नेहरु शर्ट अनेक वर्ष वापरणारा मी वापरणारा मी गेली अनेक वर्षे आरामदायक, सोयिस्कर आणि नव्या जीवनशैलीशी साजेसे म्हणून टी-शर्टचा फॅन बनलो आहे.
ब्रँडेड कपडे आणि बूट वापरण्याचे फायदेसुद्धा मला आता कळाले आहेत. या सर्व बदलाचे प्रमुख कारण म्हणजे कुठल्यातरी टप्प्यावर मी माझ्या आवडीनिवडीत आणि सवयीत बदल करण्यास होकार दिला होता.
आमच्या घरी घरकामासाठी मदतनीस म्हणून गेली अनेक वर्षे येणाऱ्या लताबाईंचे उदाहरण मला आजही हसू आणते. आधीच्या तीनमजली इमारतीतल्या वन बेडरुम फ्लॅटमधून आम्ही शेजारच्याच पाचमजली इमारतीत टू-बेड- रुम फ्लॅटमध्ये राहायला आलो होतो तेव्हाची ही गोष्ट. इथे लिफ्टची सोय असूनही लताबाई जिना चढून यायच्या आणि मग पाच मिनिटे घरात धापा टाकत बसायच्या.
‘’मी नाय बया लिफ्टमधून येनार, भ्या वाटतंय,;; असे त्या म्हणायच्या. दोनतीन वेळीस त्यांना मी बळजबरीने लिफ्टमधून वर आणले, खाली पोहोचवले, तेव्हा लिफ्टच्या एक कोपऱ्यात घाबरुन डोक्याला हात लावून डोळे बंद करुन त्या बसायच्या. एक आठवडाभर असे चालले असेल.
आता परिस्थिती बदलली आहे. लताबाई नेहेमीच लिफ्ट वापरतात, खालच्या मजल्यावर जाताना शक्यतो लोकांनी पाच माजले खाली चालत जावे अशी अपेक्षा असते, लताबाई खाली जायचे असल्यास तळमजल्यावरुन पाचव्या मजल्यावर लिफ्ट वर बोलावतात आणि नंतरच लिफ्टने खाली जातात, एखादे वेळेस वीज नसल्यास पाचव्या मजल्यावर चालून येण्यास कुरकुर करतात.
आहे कि नाही मानवी स्वभावाची ही गंमत?
गोव्याला मी नियमितपणे जात असतो. गेली कित्येक वर्षे एकाच खासगी कंपनीच्या वातानुकूलित बसने आम्ही प्रवास करत असायचो. पणजीला सकाळी पोहोचेपर्यंत माझे एकूणएक सांधे दुखायला लागायचे, रात्रभर झोप तर नसायची. दोनतीन वर्षांपूर्वी कसे कुणास ठाऊक, स्लिपर कोचने प्रवास केला आणि त्या आरामदायक प्रवासाचा अनुभव घेतल्यावर यापूर्वीच या सुविधेचा लाभ का नाही घेतला याचे मलाच आश्चर्य वाटले.
आपल्यापेक्षा अनुभवाने शिक्षणाने आणि वयाने कितीतरी मोठे असलेल्या कितीतरी लोकांना असा लहान तोंडी मोठा घास घेऊन शहाणपणा सूनावण्याचे धाडस मी अनेकदा केले आहे, करत असतो. माझ्या शेजारी राहणाऱ्या निवृत्त सरकारी अधिकाऱ्या बाबत असेच झाले. मोठ्या तीन बेडरूम मध्ये राहणारे हे माझे मित्र काही वर्षांपूर्वी सांगत होते कि त्यांच्या घरी येणाऱ्या नातवंडांना तिथे फार करमत नाही कारण त्यांच्या घरात वातानुकुलीत यंत्रणा नाही आणि या आजोबांना तर एयरकंडिशनरची मुळी सवय नाही. मी त्यांना म्हटले `निदान एका रुममध्ये तरी एअरकंडिशनर बसवा.’’ हो-ना करत एकदाचे त्यांनी एअरकंडिशनर बसवला.
आता मला कळाले कि त्यांनी इतरही रुम्समध्ये वातानुकूलित यंत्रणा लावली आहेत आणि ऑकटोबरमध्ये आणि उन्हाळ्याच्या दोनतीन महिन्यांत गरमीची आतात्यांची कुठलीही तक्रार नसते.
आणि ही घटना माझ्या बाबतीत घडलेली. मोबाईलचा जमाना सुरु झाला तरी प्रसारमाध्यमात असूनही मी मोबाईल घ्यायला मी तयार नव्हतो. माझ्या घरी लँडलाईन फोन आहे आणि शिवाजीनगरच्या `सकाळ टाइम्स'च्या कार्यालयात माझ्या टेबलावर फोन आहे. चिंचवडहून घरुन कार्यालयात येण्यासाठी पाऊण-एक तासाचा प्रवास होतो, त्याकाळात माझ्याशी संपर्क नाही झाला तर काय आभाळ कोसळणार आहे असा माझा प्रश्न असायचा.
अखेरीस २००८ साली मी मोठया अनिच्छेनेच मोबाईल घेतला आणि स्वतःचा बावळटपणा मग लक्षात आला. आजकाल या मोबाईलवाचून जगणे आणि चारितार्थ चालवणे शक्य तरी आहे का असे वाटते.
कामावर जाताना, घरी येताना दुचाकीऐवजी मी नेहेमी सिटी बसचा वापर करायचो. काही वर्षांपूर्वी घरी कार विकत घेण्याची चर्चा सुरु झाली तेव्हा ती चर्चा मी साफ उडवून लावली होती. त्यानंतर पाचसहा वर्षांनी मी कार घेतली, तेव्हा माझी चाळीशीकडे वाटचाल सुरु होती. साहजिकच कार चालवायला शिकणे खूप अवघड गेले. आता शहरात रोज कार चालविल्याशिवाय मला चैन पडत नाही, मात्र कार चालवत दूरच्या प्रवासावर निघण्यासाठी पुरेसा आत्मविश्वास नाही. त्यामानाने कॉलेजात जाणारी माझी मुलगी आदिती खूप लवकर आणि अधिक सफाईदारतेने गाडी चालवायला शिकली. आता वाटते कार विकत घ्यायला मी खूप उशीर केला.
माझ्या वयाचेच इतर काही जण मात्र आजही कार चालवू शकत नाही, हे पाहिले कि आपण उशिर केला तरी एकदमच टाळले नाही हे बरेच केले असे वाटते.
रविवारच्या प्रार्थनेसाठी जमलेल्या भाविकांसाठी चर्चमध्ये धर्मगुरु प्रवचन देतात ते `संडे सर्मन’ म्हणून ओळखले जाते. काही वर्षांपूर्वी या `संडे सर्मन’ची वेगळीच आवृत्ती मी अनुभवली. कॅथोलिक चर्चच्या ज्येष्ठ धर्माचार्यांना म्हणजे बिशप आणि कार्डिनल यांना अनुक्रमे वयाच्या ७५ आणि ८० ला निवृत्त व्हावे लागते. पुणे धर्मप्रांताचे ३३ वर्षे बिशप असणाऱ्या व्हॅलेरियन डिसोझा यांनी प्रशासकीय कामाच्या निवृत्तीनंतर वयाच्या ऐंशीव्या वर्षाच्या उंबरठ्यावर असताना फेसबुकवर आपली रविवारची प्रवचने पोस्ट करायला सुरुवात केली होती !
आध्यात्मिक सेवा कार्यातून निवृत्ती अशी त्यांना मुळी मान्यच नव्हती. त्यावेळी समाजमाध्यमांचा जमाना नव्यानेच सुरु झाला होता. उत्तम वक्ते असल्याने बिशप महोदयांच्या या विद्ववत्तापूर्ण आणि रंजक प्रवचनाचा त्यांचे विविध शहरांत असलेले फेसबुक मित्र लाभ घेत होते आणि तत्क्षणी प्रतिसादही देत होते. नाविन्याची ओढ असली तर काय करता येते याचे हे उत्तम उदाहरण होते.
आपल्या
सर्वांनाच 'जैसे थे' किंवा `status quo' स्थिती पसंत असते, या स्थितीतून
किंवा `कम्फर्ट झोन'मधून बाहेर येण्यास आपण सहसा तयार नसतो. या स्थितीतुन
बाहेर आल्यावरच आपण आतापर्यंत काय आनंद किंवा सुख गमावत होतो हे उमजते.
हा मॅनेजमेंट आणि मार्केटिंगचा जमाना आहे, या युगात नेहेमीचे चाकोरीबद्ध जीवनशैली, सवयी किंवा विचार सोडून नवी वाट तुडवावी लागते तेव्हा कुठे आनंद, यश आणि काहीतरी नाविन्यपूर्ण केल्याचा आनंद मिळतो. यालाच `आऊट ऑफ बॉक्स’ थिंकिंग असे नाव देण्यात आले आहे.
साचेबद्ध आणि कंटाळवाणे जगणे टाळायचे असेल तर असा चाकोरीबाहेरचा नवा विचार आणि कृती करायला हवी. प्रयत्न करून तर बघा आणि मी काय म्हणतो आहे हे तुम्हालाही पटेल.
