बैलपोळा - बैलपोळ्याच्या वेगळ्याच आठवणी

 

श्रीरामपूरला आमच्या आजूबाजूला साजरा होणाऱ्या अनेक सणांपैकी काही सण आमच्याही घरात साजरे व्हायचे, बैलपोळा हा त्यापैकी एक. 

 

या सणाच्या काही दिवस आधीच आमच्या `पारखे टेलर्स' या दुकानापाशी असलेल्या मेनरोडला मातीपासून बनवलेल्या रंगीबेरंगी बैलांच्या जोड्या विक्रीला ठेवलेल्या असत. बैलपोळ्याच्या आदल्या दिवशी यापैकी मग पांढऱ्या, उंचच उंच खिलारी बैलांची एक जोडी घरात यायची. त्या बैलांची आमच्या घरात पूजा होत नसायची, मात्र दिवसभर मग या बैलजोड्यांशी माझा खेळ चालायचा. 

 

बैलपोळा संपल्यानंतर अनेक दिवस या बैलजोड्या भिंतीवरच्या फळ्यांवर असायच्या, झावळ्यांचा रविवारी (Palm Sunday) घरी आणलेल्या झावळ्या अनेक दिवस अल्तारापाशी असायच्या, अगदी तसेच. काही दिवसांनी शिंगे मोडलेली किंवा एखादा पाय मोडलेल्या बैलांच्या जोड्या मग आम्हा मुलांच्या नकळत अचानक गायब व्हायच्या.

शहरी वातावरणात वाढलेल्या आमचा बैलांशी वा इतर कुठल्याही प्राण्यांशी यायचा तो औरंगाबाद जिल्ह्यातल्या घोगरगावातल्या आमच्या आजोळामुळे. तिथे शिनगारे आडनाव असलेल्या मामांकडे गेले म्हणजे या प्राणिमात्रांशी जवळून संबंध यायचा. 

 

आम्हाला आजोळी नेण्यासाठी घोगरगावाहून शांत्वन मामाची तरणीताठी मुलं शाहू किंवा मार्शल बैलगाडी घेऊन श्रीरामपुरला यायची. शांत्वनमामाकडे खिलाऱ्या बैलांच्या दोनतीन जोड्या होत्या. सर्वांत लहान असलेल्या शिवराममामाकडे लहानखुऱ्या बैलांची एकच जोडी होती. 

 

येताना बैलगाडीत दोन दिवस भरपूर पुरेल इतका ज्वारीचा कडबा आणलेला असायचा. रात्री मुक्काम केल्यावर सकाळी बाई आणि आम्ही काही पोरं बैलगाडीत बसून निघायचो. बरोबर दुपारच्या जेवण्यासाठी कपड्यांत बांधलेल्या भाकरी आणि बेसनाचे कोरडे पिठले असायचे, पिण्याच्या पाण्यासाठी फिरकीचा पितळी तांब्या बरोबर असायचा. 

 

भामाठाणला आलं कि मग बैलगाड्या गंगेच्या उथळ पाण्याच्या खोऱ्यात विसाव्यासाठी थांबायच्या. मामाची मुलं बैलांना पाणी दाखवून यायचे आणि मग बैलांसमोर कडबा टाकायचे. आम्ही पण मग जेवायच्या तयारीला लागायचो. नदीच्या पात्रातली वाळू थोडी वर काढली कि खाली निथळ पाणी लागायचे, तोंड धुवून ते थंड गार पाणी प्यायचे आणि भाकरी पिठल्यावर ताव मारायचा. 

 

शिवराम मामा, शाहू आणि मार्शल यांनी कधी आपल्या बैलांवर चाबूक मारल्याचं आठवत नाही. बैल सावकाश चालले कि त्यांच्या शेपट्या जरा पिरगळल्या कि बैलगाडीच्या प्रवासाची गती वाढायची. कधी हातातल्या काठीने बैलांना ढुशी दिली तरी काम भागायचं. 

 

एक गोष्ट मात्र आजही कित्येक वर्षानंतर स्पष्टपणें आठवते ती म्हणजे आपल्या परतीच्या प्रवासातला त्या बैलजोडींचा प्रवास. घोगरगाव जवळ येत आहे याची जणू त्या मुक्या जनावरांना माहित असायचे अशा जलद गतीनं ते बैल चालत असायचे. 

 

घोगरगावात शांत्वनमामा, वामनमामा, शिवराममामा यांच्याकडे बैलांना वर्षभर काही ना काही काम असायचं. शिवराममामा आणि शाहू शेतावरच्या विहिरीवर चार बैल लावून मोट चालवायचे तेव्हा पाणी वर येताना मी आचंबून पाहत राहायचो. 

 

शेतात अनेक ठिकाणी शेणाच्या गोवऱ्या थापलेल्या असायच्या, बैलांकडे गेले कि एखादा बैल शिंगं हलवून आगंतुक जवळकीबद्दल नापसंती व्यक्त करायचा. 

 

`हा मारका बैल हाय, फार जवळ जाऊ नकोस,'' असं कुणी म्हणायचं 

 

शेतकऱ्यांना शेतकामांसाठी बैलांची जास्त गरज भासायची, तशी गायांना फारशी मागणी नसायची. एखाददुसरी गाय मात्र प्रत्येकाकडं असायची. त्यामुळं जन्माला आलेलं गोऱ्ह शेतकरी स्वतःजवळ ठेवत, मात्र कालवड कुणाला तरी देत. 

 

एकदा अशीच एक कालवड कुठल्या तरी मामानं श्रीरामपूरला आमच्याकडं बाईला पाठवून दिली होती. कालवड विकायची नसते असा एक संकेत असायचा, जसं दुधाच्या घट्ट मलईतून लोणी काढून झाल्यावर निघालेलं ताकसुद्धा कधी विकायचं नसतं. 

 

श्रीरामपुरला बैलपोळ्याच्या दिवशी रेल्वेस्टेशन आणि बस स्टॅन्डपाशी असलेल्या मारुतीच्या देवळापाशी सजवलेले बैल आणले जात, तिथं मारुतीला वंदन केल्यानंतर गळ्यातल्या घुंगरांचा मोठ्याने आवाज करत या बैलजोड्या जात असत. 

 

हरेगाव येथे संत तेरेजा स्कुलच्या बोर्डिंगात मी असताना बैलपोळ्याच्या वेगळ्याच आठवणी आहेत. 

 

बैलपोळ्याच्या संध्याकाळी हरेगावातले आणि आसपास असलेल्या एकवाडी, दोनवाडी अशा नावांच्या वाड्यांतले शेतकरी आपले सजवलेले बैल घेऊन तिथल्या उंच शिखर असलेल्या चर्चकडे येत. 

 

त्याकाळात म्हणजे सत्तरच्या दशकात हरेगावला फादर ह्युबर्ट सिक्स्थ, फादर रिचर्ड वासरर, फादर फ्रान्सिस झेम्प, फादर बेन्झ अशी युरोपियन धर्मगुरु असत. देवळाच्या पायऱ्यांवर पांढरे झगे आणि गळ्याभोवती स्ट्रोल घालून हे फादर्स उभे राहत आणि भाविक शेतकरी आपल्या बैलांसह आल्यावर हातातले पवित्र पाणी बैलांवर आणि त्या शेतकऱ्यांवर शिंपडवून आशीर्वादित करत. 

 

बैलांना वर्षातून एकदा अशा प्रकारे सन्मानित करणे, त्यांच्यावर प्रेम व्यक्त करणे धर्मविरोधी किंवा पवित्र शास्त्रविरोधी म्हणजे Sacrilege आहे असं त्यावेळी कुणाला वाटलं नाही. आजही तसं वाटत नाही.

 

आज संध्याकाळी औरंगाबाद आणि अहमदनगर जिल्ह्यांत बैलपोळ्यानिमित्त बैलांच्या मिरवणुकी अनेक चर्चमध्ये येतील आणि हा सण साजरा होईल.

 

अहमदनगर आणि इतर काही भागात आजच्या श्रावणी अमावास्येला बैलपोळा साजरा करतात, पुण्यासारख्या काही भागात भाद्रपद महिन्यात बैलपोळा साजरा होतो.

 

बैलपोळ्यानिमित्त सर्वांना शुभेच्छा

तमाशाचे फड बंद पाडणारे औरंगाबाद जिल्ह्यातले जाकियरबाबा

पडघम - सांस्कृतिक      'अक्षरनामा' 
कामिल पारखे

• डावीकडे जाकियरबाबा. उजवीकडील तमाशाविषयीचं छायाचित्र ‘मराठी विश्वकोशा’तून साभार
• Mon , 27 December 2021
• पडघमसांस्कृतिकसांता क्लॉजSanta ClausतमाशाTamashaलोककलाFolk Art

‘सांता क्लॉज या विदेशी काल्पनिक पात्राला उत्तेजन देण्याऐवजी वासुदेव यासारखी आपल्या देशी सांस्कृतिक वैभव असलेल्या लोककला जिवंत ठेवायला हवे’, अशी चर्चा या नाताळ सणानिमित्त सोशल मीडियावर झाली आहे. वासुदेवप्रमाणेच तमाशात विविध कामे करणारे तमासगिर लोक, पोतराज, मसणजोगी, नंदीबैलवाले, ग्रहण सुटल्यावर घरोघरी उरलेले अन्न मागणारे लोक, बहिरूपी, थरारक अंगकसरती करणारे डोंबारी लोक, भविष्य सांगणारे कुडमुडे जोशी, वगैरे विविध समाजघटकांनी या लोककला जिवंत ठेवल्या आहेत. पण या लोककला खरेच अभिमानास्पद आहेत काय, असा प्रश्न वासुदेव आणि देशातील इतर अनेक लोककलांबाबत उपस्थित केला जाऊ शकतो.

......................................................

एकेकाळी मराठी चित्रपटसृष्टीत तमाशाप्रधान चित्रपटांची लाट आली होती. व्ही. शांताराम यांनी दिग्दर्शित केलेल्या ‘पिंजरा’ या चित्रपटाचा नायक असलेला आदर्श शिक्षक गावात आलेला तमाशाचा खेळ बंद पाडण्याचा प्रयत्न करतो. डॉ. श्रीराम लागू यांनी साकारलेला हा शाळामास्तर तमाशाशौकिनांच्या विरोधाची फिकिर न करता आपल्या नैतिक बळावर एकट्याने तमाशाचा रंगात आलेला खेळ बंद पाडण्याचा प्रयत्न करतो. मुळात तमाशा हा एक अनैतिक प्रकार आहे आणि आपल्या गावच्या लोकांना त्यापासून दूर ठेवणे, हे आपले नैतिक कर्तव्य आहे, या समजापोटी हे मास्तर तमाशा बंद पाडण्याची धडपड करत असतात. तमाशातील नर्तकीच्या प्रेमात पडून या मास्तरांचे नंतर नैतिक अध:पतन होते, ही गोष्ट निराळी. मात्र तमाशाविषयी समाजात काय प्रतिमा होती, हे ‘पिंजरा’तील आदर्श मास्तरांच्या भूमिकेतून स्पष्ट होते.

औरंगाबाद जिल्ह्यातील घोगरगावात आणि आसपासच्या परिसरातील अस्पृश्‍य लोकांनी तमाशात काम करू नये, तमाशाच्या फडाला हजेरी लावू नये, असा फादर गुरियन जाकियर ( Fr. Gurien Jacquier, MSFS) उर्फ जाकियरबाबा यांचा आग्रह होता. त्यांच्या विरोधास न जुमानता आसपासच्या एखाद्या गावात तमाशाचा फड भरला, तर ऐन रंगात आलेला प्रयोग ते बंद पाडत असत. तमाशा या लोककलेचे जतन करण्यासाठी आज विविध संस्थांतर्फे आणि शासनातर्फे प्रयत्न केले जात आहेत. गेल्या शतकात या ख्रिस्ती धर्मगुरूने या लोककलेविरुद्ध भूमिका का घेतली होती, हे जाणून घेण्यासाठी तमाशा या लोककलेचे स्वरूप माहिती करून घेतले पाहिजे. 

माझ्या लहानपणी श्रीरामपुरात आठवड्याच्या बाजाराच्या दिवशी म्हणजे शुक्रवारी बाजारतळापाशीच तमाशाचे फड भरत असत. आमच्या घरापासून पाचशे मीटर अंतरावरील मैदानात तमाशाचे तंबू उभारले जात असत. ज्येष्ठ तमाशाकलावंत विठाबाई भाऊ मांग नारायणगावकर, कांताबाई सातारकर आणि गुलाबबाई संगमनेरकर वगैरेंच्या तमाशाच्या फडांची दिवसभर चाललेली जाहिरात आम्ही मुले पाहत असू. मात्र घरातील वा शेजारपाजारातील कुणी प्रौढमंडळी या तमाशाच्या खेळाला जात नसत. आठवड्याच्या बाजाराला येणारे आसपासच्या खेड्यापाड्यातील लोकच प्रामुख्याने या लोककलेचे आश्रयदाते असत. आम्हा मुलांना सिनेमाला जाण्यास परवानगी असे. मात्र एकदा तरी तमाशा हा काय प्रकार असावा, याचा अनुभव घ्यावा असा विचारही कधी मनात आला नाही, याचे कारण तमाशा म्हणजे एक अश्‍लील कार्यक्रम आणि आंबटशौकीन रसिकांचे करमणुकीचे साधन असा सर्वांचाच समज होता.

“तमाशा कलेत चोरपावलांनी येणारी अनैतिकता हा तर चिंतेचा विषय आहे. महार, मांग, आणि कोल्हाट्याची बाई नाचवणं आणि पैसा फेकून तिला नागवणं, ही उच्चवर्णीय सरंजामी मानसिकता बदलली नाही, तर परंपरा म्हणून तमाशा का टिकवायचा, हाही प्रश्‍न आहे,” असे तमाशा-कलेचे एक अभ्यासक डॉ. मिलिंद कसबे यांनी आपल्या ‘तमाशा : कला आणि कलावंत‘ या पुस्तकात लिहिले आहे.

या पुस्तकाच्या प्रस्तावनेतच तमाशा क्षेत्राची अगदी जवळून ओळख असलेले अभिनेते निळू फुले यांनी म्हटले आहे, ‘‘मागास, अस्पृश्‍य समजल्या जाणाऱ्या महार, मांग, कोल्हाटी, गोपाळ आदी जातीचे कलाकार तमाशात जास्त आहेत. त्यांनीच ही कला टिकवली आहे. तमाशा क्षेत्रात कर्ज हा एक मोठा प्रश्‍न आहे. फडमालक सावकाराकडून कर्ज घेतात. तमाशातला कलाकार फडमालकाकडून कर्ज घेतात. अशा प्रकारे फडमालक कर्जबाजारी, कलाकार-कामगार कर्जबाजारी, कर्जावर चालणारा हा व्यवसाय आहे. कर्जामुळे कोणीही सुखी नाही. तमाशाला पैसे पुरवणारे बहुतेक सवर्ण असतात. तमाशातील स्त्री कलाकार कर्जबाजारी असेल आणि कर्ज फिटले नाही तर तिला भांडवलदाराच्या स्वाधीन व्हावे लागते. सतत दारिद्रयात राहूनही हे कलाकार तमाशाला का चिकटून राहिले, असा प्रश्‍न नेहमी माझ्या मनात येत असे.’’ कदाचित तमाशा कलेवरील प्रेमापोटीच हा वसा त्यांनी स्वीकारला असावा, असे त्यांनी पुढे म्हटले आहे.

स्वातंत्र्यानंतर तमाशावर अश्‍लीलतेचा आरोप झाला. त्यामुळे मुंबई राज्याचे मुख्यमंत्री बाळासाहेब खेर यांनी १९४८ साली तमाशावर बंदी घातली गेली. ही बंदी उठावी म्हणून तमाशा कलावंतांनी प्रयत्न केले.

त्या वेळी खेर यांनी महामहोपाध्याय दत्तो वामन पोतदार यांच्या अध्यक्षतेखाली ‘तमाशा सुधार समिती’ नेमली होती. या समितीने तमाशाचे संहिता लेखन आणि सादरीकरणाबाबतीत काही अटी घातल्यानंतर तमाशावरील ही बंदी उठवण्यात आली. तमाशात अश्‍लील संवाद नसावेत, दौलतजादा करताना तमासगीर नटीला हात लावू नये वगैरे अटी घालण्यात आल्या.

पुणे विद्यापीठाच्या पवळा पठ्ठेराव बापूराव साहित्य, संगीत, लोककला अकॅडेमी आणि पाथफाइंडर इंटरनॅशनल या संस्थांच्या वतीने पुण्यात २००७च्या ऑक्टोबरात तमाशा महोत्सव व कार्यशाळा आयोजित करण्यात आली होती. त्यानिमित्त प्रकाशित करण्यात आलेल्या कार्यक्रमपत्रिकेत तमाशाबद्दल माहिती दिली आहे. त्यानुसार ‘तमाशा’ शब्द हा फारशीतून उर्दूत आणि उर्दूतून मराठीत आला आहे, असे दिसते. तमाशा हा प्रकार ज्या शाहिरांनी रूढ केला, तो शाहीर (शाईर हा मूळ शब्द) अरबी भाषेतून मराठीत आला आहे. त्यामुळे तमाशा हा कलाप्रकार मुसलमानांच्या प्रभावातून उदयास आला असावा, असे काही संशोधकांचे मत आहे.

महाराष्ट्रातील जागरण, गोंधळ, भारुड, लळिते आणि दशावतार या लोककलांचाही अर्थातच तमाशावर प्रभाव आहे. साधारणत: तमाशा ही लोककला महाराष्ट्रात महार, मांग, गोंधळी, कोल्हाटी, डोंबारी यांच्याच हाती राहिली, असे या पत्रिकेतही स्पष्ट म्हटले आहे. उल्लेख केलेल्या या सर्व जाती अस्पृश्‍य, गावकुसाबाहेरच्या जातीजमाती. अर्थात या लोककलेचा आस्वाद घेणारे व पर्यायाने या कलाकारांचे विविध प्रकारे लैंगिक शोषण करणारे रसिकजन अर्थातच उच्चवर्णीय होते. तमाशातील स्त्रीकलाकारांचे लैंगिक शोषण करताना मात्र या कलावंतांची अस्पृश्‍यता तेवढ्यापुरती नजरेआड केली जात असे, हे विशेष.

आपल्या देशांत सर्वच पारंपरिक व्यवसाय जातींवर आधारित आहेत आणि सर्व लोककलांच्या बाबतीतही अशीच परिस्थिती आहे. तमाशा ही लोककला प्रामुख्याने महार आणि मातंग जातीतील लोकांनी विकसित केली. या अस्पृश्‍य जातीतील महिला तमाशात नाचत आणि गात असत, तर पुरुषमंडळी ढोलकी, तुणतुणे, मंजिरा, डफ, हलगी, कड आणि पेटी ही संगीतवाद्ये वाजवत असत. त्यावरून या लोककलेला आणि तिच्याशी संबंधित असलेल्या कलाकारांना उच्चवर्णीयांत काय प्रतिष्ठा असे, याची कल्पना करता येते. तमाशाचा हंगाम पावसाळा आणि शेतीचे कामे संपल्यानंतर दसरा ते अक्षयतृतीया या काळात असतो. लग्नसराईत वाजंत्री काम, यात्रेच्या हंगामात तमाशे इत्यादींतही महार प्रामुख्याने आढळतात. 

मी लहान असताना घोगरगावात माझे मामेभाऊ लग्नसराईत पिपाणी, ढोलकी वगैरे वाद्ये वाजवत असत हे मला आठवते. यामागची कारणमीमांसा वरील संदर्भ वाचल्यानंतरच मला समजली. याचा अर्थ वाद्ये वाजवण्याची कला ते घरातील कुणाकडून किंवा नातेवाईकांकडून शिकले असणार. कुणी सांगावे, कदाचित माझ्या आजोळातील माझे काही नातेवाईकही त्यांच्या तरुणपणात म्हणजे फादर जाकियर यांच्या काळात तमाशातही झीलकरी वा इतर कामे करत असतील.

ज्येष्ठ कवी नारायण सुर्वे यांनी अण्णाभाऊ साठे यांच्यावरील १९६९ साली लिहिलेल्या एका लेखात तमाशाविषयी केलेली टिपण्णीही या संदर्भात पाहता येईल. सुर्वे म्हणतात, “पंचवीस वर्षांपूर्वी तमाशा हा शब्द एखाद्या अस्पृश्‍यासारखा वापरला जाई. तमाशा म्हणजे सभ्य लोकांनी, शिष्ट लोकांनी, अगर पोळीबाळींनी न पाहावा, असा नाटकाचा एक प्रकार. त्यात नाच्यापोऱ्या असतो, तो घाणेरडे व अश्‍लील हावभाव करतो. शृंगारिक व चावट गाणी म्हणतो, त्याने सुसंस्कृत माणसांची अभिरुची बिघडते. तमाशा करणारे अस्पृश्‍य असतात व तो पाहणे पाप आहे, ही प्रचलित भावना त्या काळात होती.”

तमाशा या लोककलेचे लोकनाट्यात रूपांतर होण्याआधी पारंपरिक तमाशातील कलाकारांची जातीविषयक पार्श्‍वभूमी, स्त्रिकलाकारांचे लैंगिक शोषण आणि या लोककलेतील प्रयोगांतील संवाद आणि नाचगाण्यांतील अश्‍लीलता वगैरे संदर्भ ध्यानात घेतले म्हणजे जाकियरबाबांनी तमाशाला का विरोध केला हे समजते.

‘पिंजरा’ चित्रपटातील आदर्श मास्तरही नैतिक दृष्टीकोनातूनच तमाशाच्या खेळास विरोध करत असतात. महाराष्ट्राचे माजी उपमुख्यमंत्री आर. आर. पाटील यांनी पुढाकार घेऊन राज्यात बियरबारमध्ये महिलांच्या नाचगाण्यांवर बंदी घातली आहे. त्यामागेही स्त्रियांच्या लैंगिक शोषणास आणि अश्‍लीलतेस विरोध अशीच त्यांची भूमिका आहे.

वैजापूर तालुक्यातले घोगरगाव माझे आजोळ. माझ्या आईवडिलांनी जाकियरबाबांना जवळून पाहिले. ''घोगरगावचे जाकियरबाबा (मराठवाड्यातील ख्रिस्ती मिशनकार्य इ. स. १८९२ पासून ) हे मी लिहिलेले जाकियरबाबांचे चरित्र उषाताई आणि विलास वाघ यांच्या सुगावा प्रकाशनाने २००८ साली प्रसिद्ध केले

मिशनरीज ऑफ सेंट फ्रान्सिस डी सेल्स (MSFS) किंवा फ्रान्सलीन या धर्मगुरूंच्या संस्थेचे सदस्य असलेल्या जाकियरबाबांनी १८९२ पासून आपल्या मृत्यूपर्यंत (१९४७) घोगरगावात मिशनकार्य केले. पहिल्या महायुद्धात ब्रिटिश सरकारने जर्मन शत्रूराष्ट्राचे नागरीक असलेल्या जेसुईट आणि इतर फादरांची हकालपट्टी केली तेव्हा शिर्डीजवळच्या राहाता येथे फादर जाकियर यांनी येशूसंघीय धर्मगुरुंचे काम चालू ठेवले होते. घोगरगावात त्यांची समाधी आहे.

जाकियरबाबांचे या परिसरातील शैक्षणिक आणि सामाजिक कार्य पाहून कॅथोलिक चर्चने त्यांना संत म्हणून जाहीर करण्याची प्रक्रिया सुरु करावी अशी स्थानिक लोकांची मागणी आहे.

फादर जाकियर यांच्या संदर्भात प्रसिद्ध झालेल्या कुठल्याही लिखाणात त्यांनी तमाशाला केलेल्या विरोधाचा उल्लेख माझ्या वाचनात कधी आला नाही. माझ्या आई-वडिलांनी आणि घोगरगावातील माझ्या मामांच्या संभाषणात मात्र याबाबतची चर्चा मी अनेकदा ऐकली आहे. शांत्वन आणि वामन शिनगारे या माझ्या दोन मामांनी जाकियरबाबांच्या छकड्यावर गाडीवान म्हणून काम केले होते. त्यामुळे त्यांनी सांगितलेली माहिती, याबाबत विश्‍वासार्ह मानता येईल. जाकियरबाबांविषयी घोगरगाव परिसरात अस्पृश्‍य ख्रिस्ती समाजात तसेच उच्चवर्णीय वगैरे मंडळीत मोठा आदर होता.

सरकारदरबारी कलेक्टर आणि तहसीलदार यासारख्या अधिकाऱ्यांशी आणि शेजारपाजारच्या गावांच्या पाटील वगैरे मंडळींशी त्यांचे खूप चांगले संबंध होते. औरंगाबाद जिल्ह्यातील वैजापूर आणि गंगापूर तालुक्यांतील अनेक गावांतील त्यांच्या कामांमुळे, त्यांच्या शिस्तप्रिय स्वभावामुळे त्यांच्याविषयीचा एक प्रकारचा दराराही असे. उच्चशिक्षित आणि युरोपियन असल्याने ब्रिटिश जमान्यात सरकारदरबारीसुद्धा त्यांचा वचक असे. त्यामुळे जाकियरबाबांनी अस्पृश्‍यतापालनासारख्या एखाद्या अनिष्ट वा अनैतिक सामाजिक रूढीस विरोध केला, तर अशा प्रसंगी त्यांच्या विरोधास जाण्याची कुणाची हिंमत नसायची. जाकियरबाबांनी तमाशाच्या प्रथेस विरोध केला, तेव्हाही असेच झाले असणार.

घोगरगाव आणि आसपासच्या परिसरातील महार समाजातील अनेक ख्रिस्ती स्त्री-पुरुषही त्या काळात तमाशात कलाकार म्हणून काम करत असतील, याविषयी शंकाच नाही. तमाशात नाच्या किंवा मावशीची भूमिका करणाऱ्या पुरुष नटाला लांब केस राखावे लागत. या ग्रामीण भागात अनेक वर्षे राहून या लोककलेचे एकूण स्वरूप समजल्यानंतर कुठल्याही ख्रिस्ती धर्मगुरूने आपल्या धर्मग्रामातील ख्रिस्ती महिलांस तमाशात नाचण्यागाण्यापासून परावृत्त केले असते. ख्रिस्ती पुरुष मंडळींनी तमाशात अश्‍लील स्वरूपाची नाचगाणी म्हणू नये, नाच्याचे काम करू नये, यासाठी त्यांच्यावरही दबाव आणला असता.

जाकियरबाबांनी तर घोगरगाव परिसरात आपल्या आयुष्याची चार दशके घालवली. या फ्रेंच धर्मगुरूने घोगरगावात आल्यानंतर इंग्रजी आणि मराठी भाषांवर चांगले प्रभुत्व मिळवले होते. घोगरगावातील ख्रिस्तराजा मंदिरात त्यांनी अनेक वर्षे नवख्रिस्ती लोकांना मराठी भजने, गायने शिकवली. तमाशाला त्यांनी विरोध करण्याआधी त्यांनी या लोककलेच्या विविध अंगांचा अभ्यास नक्कीच केला असणार.

फादर जाकियर यांचा तमाशाला असलेला कडवा विरोध पाहता ते घोगरगावात असताना या लोककलेचे प्रयोग या गावात झाले असतील, याविषयी दाट शंकाच आहे. मात्र आसपासच्या खेड्यांत तमाशाचे खेळ होतच असत. यात्रेच्या वा इतर कुठल्याही निमित्ताने तमाशाचे प्रयोग असले म्हणजे त्या गावातील आणि आजूबाजूच्या परिसरातील पुरुषमंडळी तेथे आवर्जून हजर राहत असत. तमाशाचे हे प्रयोग रात्रीच रंगत असत. ढोलकीच्या आणि इतर पारंपरिक वाद्यांच्या तालावर तमासगीर महिला आणि पुरुष गात आणि नाचत असत.

अशा वेळी फादर जाकियर आपली घोडागाडी बाहेर काढून त्या आवाजाच्या दिशेने निघत. रात्रीच्या वेळी नदी किंवा ओढे ओलांडून तमाशाच्या जागी ते पोहोचत असत. त्या अस्पृश्‍य स्त्री-पुरुष कलाकारांनी तमाशाच्या माध्यमातून होणारे त्यांचे स्वत:चे लैंगिक शोषण रोखावे म्हणून त्यांना उपदेश करत असत. अनेकदा उपदेशाऐवजी त्या लोकांची कानउघाडणीच केली जात असणार. तमाशापथक मोगलाई परिसरातील असले तर त्यातील बहुतेक तमासगीर जाकियरबाबांच्या धर्मग्रामातील ख्रिस्ती लोकच असत.

तमाशाचा ऐन रंगात आलेला प्रयोग अशा प्रकारे बंद पाडल्यानंतरही हे तमासगीर दुसरीकडे कुठेतरी तमाशाचे खेळ चालूच ठेवतील म्हणून फादर जाकियर त्यांची ढोलकी, तुणतुणी, डफ वगैरे वाद्ये आपल्या ताब्यात घेत असत. कलावंतिणीच्या पायातील चार-पाच किलो वजनाचे घुंगरूही काढून घेत. त्याशिवाय पुरुष कलाकारांनी नाच्याची किंवा मावशीची भूमिका करू नये, म्हणून त्यांनी लांब वाढवलेल्या केसांनाही कात्री लावत असत.

जाकियरबाबांच्या आठवणींना माझे आईवडील, मामा आणि इतर जुनी मंडळी उजाळा देत, तेव्हा हे फादर तमाशा कसे बंद पाडत असत, हे याविषयी हमखास बोलले जाई. जाकियरबाबांनी तमासगिरांकडून ताब्यात घेतलेल्या आणि आपल्या घोडागाडीतून घोगरगावात आणलेल्या ढोलकी, तमासगीर कलावंतिणींचे घुंगरू, तुणतुणे, डफ वगैरे संगीतवाद्यांनी मिशन कंपाऊंडमधल्या दोन खोल्या भरल्या होत्या, हे माझी आई आजही आवर्जून सांगत असते.

मागे घोगरगावला मी भेट दिली, तेव्हा तेथील मुख्य धर्मगुरू फादर स्टीफन अल्मेडा यांनीही यास दुजोरा दिला. तमासगिरांची ती संगीतवाद्ये दहा-पंधरा वर्षांपूर्वीपर्यंत मिशन कंपाऊंडमधील काही खोल्यांत सांभाळून ठेवण्यात आली होती, असे त्यांनी ऐकले आहे, असे त्यांनी मला सांगितले.

महार-मांग या अस्पृश्‍य जातीतील लोकांसाठी तमाशा ही लोककला तर उदरनिर्वाहाचे मुख्य साधन होते. समाजातील या सर्वाधिक उपेक्षित घटकांचा तोंडचा घास हिरावून घेण्याचा फादर जाकियर यांचा मुळीच उद्देश नव्हता. तमाशाबाबत जाकियरबाबांची भूमिका समाजसुधारकाची होती. आपल्या धर्मग्रामातील अस्पृश्‍य लोकांच्या आर्थिक आणि उन्नतीसाठी फादर जाकियर यांनी आणि मोगलाईतील किंवा अहमदनगर जिल्ह्यातील इतर मिशनरींनी अनेक प्रकल्प राबवले होते. लोकांच्या अडीअडचणीच्या प्रसंगी ते धावून जात असत. आपल्या धर्मग्रामातील खेड्यांतील मुलांनी साक्षर व्हावे म्हणून जाकियरबाबांनी अनेक गावांत शाळा सुरू केल्या होत्या.

या शाळांत सर्व जाती-धर्मांच्या मुलांना फुकट शिक्षण दिले जात असे. या शाळांच्या मास्तरांच्या निवासस्थानांचा आणि पगाराचा खर्चही फादर स्वत: उचलत असत. तमाशातील काम सोडले तर या लोकांसाठी उदरनिर्वाहाची दुसरे पर्यायही त्यांनी उपलब्ध करून दिले होते.

घोगरगावात सध्या उभ्या असलेल्या उंच शिखरवजा ख्रिस्तराजा मंदिराचे काम एकोणिसाव्या शतकाच्या सुरूवातीच्या काळात वीस वर्षे चालू होते. या बांधकामामुळे आसपासच्या अनेक सुतार, गवंडी अशा कुशल कारागिरांना तसेच इतर अनेक अकुशल कामगारांना अनेक वर्षे रोजगार उपलब्ध झाला होता. जाकियरबाबांचा तमाशाला असलेला विरोध आणि या लोककलेचे प्रयोग बंद पाडण्यासाठी त्यांनी केलेला आटापिटा याला अर्थातच शंभर वर्षांपूर्वीच्या काळाचा संदर्भ आहे. त्या काळात स्त्रियांनी नाटकांत वा चित्रपटांत काम करणेसुद्धा अनैतिक समजले जाई आणि त्यामुळे अगदी बालगंधर्वांच्या काळापर्यंत पुरुषच स्त्रियांच्या भूमिका करत असत.

आज शासन आणि विविध संस्था-संघटना तमाशासारख्या लोककलांचे जतन करण्यासाठी प्रयत्न करत आहेत. तमाशा या लोककलेने सातासमुद्रापार, पाश्‍चिमात्य देशापर्यंत मजल मारली आहे. मात्र अजूनही या लोककलेचा जातीय संदर्भ नाहीसा झालेला नाही. स्वातंत्र्यानंतर साठ वर्षांनंतर, अस्पृश्‍यता कायद्याने बंद झाल्यानंतर आजही सरकारी, निमसरकारी आणि खासगी कार्यालयांत सफाई कामगार, भंगी, शिपाई वगैरे कामे पूर्वाश्रमीच्या अस्पृश्‍य समाजातीलच लोक करतात. तसेच खेड्यापाड्यांत होणाऱ्या तमाशातील बहुसंख्य स्त्री-पुरुष कलाकार आजही महार, मांग, कोल्हाटी या समाजातीलच आहेत.

‘आजही तमाशात गायक म्हणून महार कलावंताची संख्या जास्त प्रमाणात आहे’, असे डॉ. कसबे यांनी म्हटले आहे. या लोककलेशी निगडित असलेले दलित जातींविषयक संदर्भ अजूनही पुसले गेलेले नाहीत. ‘ब्राह्मणाघरी लिव्हनं, महाराघरी गाणं आणि मांगाघरी वाजवणं’ किंवा ‘महाराचं गाणं आणि मांगाचं डफडं‘ अशा म्हणी प्रचलित आहेत. या जातींविषयक संदर्भांमुळे आणि इतरही काही कारणांमुळे चित्रपटसृष्टीतील आणि रंगभूमीवरील स्त्री-पुरुष कलाकारांना हल्ली मिळणारी प्रतिष्ठा, धनप्राप्ती आणि ग्लॅमरचे वलय तमासगिरांच्या नशिबी अजून तरी नाही.

तमासगीर कलावंतांचे होणारे लैंगिक, आर्थिक आणि सामाजिक शोषण आजही पूर्णत: बंद झालेले नाही. हे शोषण बंद करण्यासाठी तमाशाचे प्रयोग बंद करण्याची मुळीच जरुरी नाही. मात्र तोंडाला रंग फासून रंगमंचावरून, छोट्या वा मोठ्या पडद्यांवरून प्रेक्षकांचे मनोरंजन करणाऱ्या कलाकारांच्या वाट्याला येणारे आर्थिक आणि इतर लाभ दलित समाजातील या लोककलाकारांनाही मिळावेत, अशी माफक अपेक्षा बाळगायला हरकत नाही.

आपल्या मुलांनी आपला व्यवसाय पुढे चालू ठेवावा असे प्रथितयश डॉक्टरांना, राजकीय पुढाऱ्यांना आणि इतर काही क्षेत्रांतील लोकांना वाटत असते. तमाशा ही लोककला म्हणून टिकून राहायला हवी, असे म्हणणाऱ्या आणि त्या दृष्टीने प्रयत्न करणाऱ्या लोकांनाही आपल्या मुलाबाळांनी या क्षेत्रात पैसा आणि नाव कमवावे असे मनापासून वाटले, तरच या लोककलेला समाजमान्यता आणि प्रतिष्ठा प्राप्त झाली असे म्हणता येईल.

नजिकच्या काळात तमासगिरांच्या नशिबी ही प्रतिष्ठा आणि सुख मिळण्याची शक्यता नसेल तर हे कलाकार तमाशाला का चिकटून राहिले, असा अभिनेते निळू फुले यांना पडलेला प्रश्‍न इतर कुणालाही पडू शकेल.

पण या लोककला खरेच अभिमानास्पद आहेत काय, असा प्रश्न वासुदेव आणि देशातील इतर अनेक लोककलांबाबत उपस्थित केला जाऊ शकतो.

Christians and politics (Marathi)

'JmdHw$gm~mhoaMm {¼ñVr g_mO' ,  H$m{_b nmaIo

gwJmdm àH$meZ, nwUo

12) amOH$maUmV 'Zm KaH$m Zm KmQ>H$m' pñWVr

{IñVu bmoH$g§»`oÀ`m ~m~VrV _hmamï´>mV _w§~B© Am{U R>mUo {OëømVrb dgB© VmbwŠ`mnmR>monmR> nwUo {OëømMm H«$_m§H$ bmJVmo. _mÌ ñdV:À`m ~imda nwUo qH$dm {n§nar-qMMdS> `oWrb _hmnm{bH$m§À`m EImÚm dmS>m©V ZJagodH$ {ZdSy>Z AmUÊ`mBVH$s Ë`m§Mr g§»`m Zmhr. _mÌ nwÊ`mVrb am_dmS>r, `oadS>m, dS>Jmdeoar, hS>nga `oWrb n[agam§V Am{U qnnar qMMdS> `oWrb H$miodmS>r, {n§nar Am{U H$mgmadmS>r n[agam§V _amR>r^m{fH$ àmoQ>oñQ²>§Q> Am{U H°$Wmo{bH$ {¼ñVr _VXmam§Mrg§»`m ~è`mn¡H$s Amho Am{U Amnë`m àíZm§Mr XIb KoÊ`m~m~V Vo amO{H$` njm§da Am{U `m njm§À`m ZoË`m§da {ZpíVVM X~m~ AmUy eH$VmV. g§K{Q>V[aË`m Aem àH$maMo à`ËZ _mÌ AmVmn`©§V Pmbobo {XgV Zmhr.

nwÊ`mVrb {¼ñVr g_mO hm _amR>r^m{fH$ {¼ñVr g_mO Am{U _wiMo Jmodm, Vm{_iZmSy>, Ho$ai, _|Jbmo[a`Z Aem {d{dY ^m{fH$ JQ>m§V {d^mJbm Jobm Agë`mZo g§»`m~i AgyZhr Ë`m§À`m Hw$R>ë`mhr g§KQ>ZoZo AWdm _ôÎdmH$m§jr nwT>ma`m§Zr `mMm amO{H$`ÑîQ²>çm AOyZVar bm^ KoVbobm Zmhr.

{~«{Q>e H$mimV {¼ñVr Y{_©`m§gmR>r ñdV§Ì _VXmag§K AgV. amo_Z H°$Wmo{bH$ Am{U àm°Q>oñQ>§Q> `m XmoÝhr n§Wm§gmR>r EH$M _VXmag§K AgV. aoìô. Zmam`U dm_Z Am{U bú_r~mB© {Q>iH$ `m§Mo {Ma§Ord XodXÎm {Q>iH$ Aem àH$maÀ`m _VXmag§Kmg VÎdV: {damoY AgyZhr EH$Xm `m _VXmag§KmVyZ {ZdS>UwH$sgmR>r C^o am{hbo hmoVo.1

ñdV§Ì _hmamï´>mMr 1960 gmbr ñWmnZm Pmë`mnmgyZ AmVmn`ªV XmoZ {¼ñVr ì`º$s§Mr amÁ`mVrb _§{Ì_§S>imda Zo_UyH$ Pmbr Amho . Ë`mn¡H$s _w§~B©VyZ {ZdSy>Z Ambobo S>m° {bAm°Z {S>gmoPm ho _w§~B©Mo _mOr _hmnm¡a H$mhr H$mi amÁ`_§Ìr hmoVo Va _w§~B©VyZM 1985 gmbr {dYmZg^oda {ZdSy>Z Amboë`m gobrZ {S>{gëdm `m Oo_Vo_ EH$ df© amÁ`_§Ìr hmoË`m. _w§~B©VrbM E\$ E_ qnQ>mo ho AZoH$ df} Am_Xma hmoVo. gZ 2004 gmbr Pmboë`m {dYmZg^oÀ`m {ZdS>UwH$sV lr_Vr M§ÐeoIa _w§~B©VyZ {ZdSy>Z Amë`m AmhoV.

dgB©Vrb H°$Wmo{bH$ bm|H$m§Mr EH$JÇ>m _Vo nS>ë`mg `m {dYmZg^m _VXmag§KmVrb C_oXdmam§Mo {ZdS>UwH$sÀ`m {ZH$mbmMo nmaS>o Hw$R>ë`mhr ~mOyZo diÊ`mMr Ë`m§Mr Z¸$sM VmH$X Amho. gZ 1004 gmbr Pmboë`m _w§~B©Vrb H$mhr bmoH$g^m Am{U {dYmZg^m _VXmag§Km§V hr ~m~ gd©M amO{H$` njm§À`m bjmV R>iH$nUo Ambobr Amho.

Ah_XZJa {OëømV X{bV {¼ñVr g_mOmMr g§»`m Ah_XZJa, lram_nya, amhmVm, {Q>iH$ZJa, haoJmd, g§J_Zoa, eodJmd, gmoZJmd, KmoS>oJmd, amhþar, nmWS>u, H|$Xi Am{U Zodmgm `oWo bjUr` Amho. Zm{eH$ H°$Wmo{bH$ Y_©àm§VmV Zm{eH$, Ah_XZJa, Ywio, OiJmd Am{U Z§Xwa~ma `m Mma {Oëøm§Mm g_mdoe hmoVmo. Ë`mn¡H$s gdm©V OmñV åhUOo 19 Y_©J«m_ (n°are) Ah_XZJa {OëømVrb CÎma ^mJmV åhUOo lram_nya, amhþar, amhmVm, H$monaJmd,g§J_Zoa, Zodmgo, Ah_XZJa,nmWS>u VmbwŠ`m§V hmoVo. nydm©l_rÀ`m X{bV Agboë`m {¼ñVr g_mOmVrb EH$hr ì`º$s AmVmn`ªV {dYmZg^oda {ZdSy>Z Ambr Zmhr dm {dYmZn[afXoda Zo_br Jobr Zmhr.

haoJmdÀ`m _V_mD$brÀ`m `mÌogmR>r g§nyU© _hmamï´>^a {dIwabobm _amR>r {¼ñVr g_mO haoJmdbm O_Vmo.Ë`mdoirM `mg_mOmMr _moR>r g§»`m Am{U ApñVËd BVam§À`m bjmV `oVo. H$mhr bmIm§À`m Amgnmg Agboë`m `m ^m{dH$m§gmR>r `m `mÌo{Z{_Îm Eg Q>r _hm_§S>i lram_nwamVyZ haoJmdbm Xa {_{ZQ>mJ{UH$ JmS>çm gmoS>V AgVo. Ë`m_wioM `m n[agamV Am_XmaH$sgmR>r CËgwH$ AgUmao {d{dY amO{H$` njmMo nwT>mar `m `mÌobm h_Img hOa amhÿZ Amnbr CnpñWVr gd© ^m{dH$m§À`m bjmV `oB©b `mgmR>r {d{dY Šbwár§Mm dmna H$aV AgVmV. amO{H$` nwT>mar Amnë`m `mÌobm Ambo `mMoM `m g_mOmVrb bmoH$m§Zm _moR>o Aàyn dmQ>V AgVo.

_mÌ `m g_mOmÀ`m à{V{ZYtZm H$mhr amO{H$`, gm_m{OH$ nXo {_idyZ XoÊ`mgmR>r g_mOmÀ`m `m eº$sMm Cn`moJ hmoV Zmhr. aoëdoñWmZH$mda EImÚm JmS>rMr dmQ> nmhUmam bmoH$m§Mr _moR>r g§»`m Agmdr, aoëdo VoWyZ T>ië`mZ§Va g§nyU© aoëdoñWmZH$mda Hw$UmMm _mJ_yghr Zgmdm AgoM _V_mD$br{Z{_Îm `oWo O_Uma`m g§™`oMo amO{H$` qH$dm g§KQ>ZoÀ`mÑï>rZo \${bV AgVo.

S>m° ~m~mgmho~ Am§~oS>H$am§À`m O`§Vr Am{U _hmn[a{Zdm©Um{Z{_Îm _w§~B©V, ZmJnwamV, nwÊ`mV Am{U BVa {R>H$mUr X{bV g_mOmMo bmoH$ àM§S> g§»`oZo EH$Ì `oVmV, Voìhm `m OZg_wXm`mbm Amnë`m MidirH$S>o, {dMmaàUmbrH$S>o qH$dm njmH$S>o AmH${f©V H$aÊ`mMm à`ËZ AZoH$ OU H$aV AgVmV. `m àg§Jm§{Z{_Îm {d{dY nwñVH$m§Mr _moR>çmà_mUmV {dH«$s hmoVo OmJmoOmJr C^maboë`m ì`mgnrR>m§dê$Z O_boë`m O_mdmMo gm_m{OH$, amO{H$` Am{U d¡MmarH$ à~moYZ H$aÊ`mMm à`ËZ Ho$bm OmVmo, Vgo Hw$R>bohr àH$ma haoJmdÀ`m `mÌoV dm {IñVr g_mOmÀ`m BVa Hw$R>ë`mhr Ym{_©H$ H$m`©H«$_mV AmT>iV Zmhr {d{eï> XodimV\}$ Am`mo{OV Ho$boë`m `m H$m`©H«$_mMo ñdê$n Ym{_©H$ AgUma ho CKS> Amho, _mÌ `m Am`Ë`m JXuMm dmna Hw$R>ë`mhr gm_m{OH$ C{Ôï>m§H$aVm Ho$bm OmD$ Z`o `mMo d¡få` dmQ>Vo.

g§Kf© hm Ogm Am§~oS>H$ar MidirMm EH$ A{d^mÁ` ^mJ Amho Vgo {¼ñVr g_mOmMo Zmhr Ago A{dZme S>moig `m§Zr åhQ>bo Amho. {¼ñVr Pmë`m_wio gdbVr ZmhrV. Ë`m_wio ~m¡ÜX g_mOmÀ`m VwbZoV hm g_yh IynM _mJo nS>bm. Ë`mgmR>r amOH$s`, gm_m{OH$ Midir Cä`m H$amì`m bmJVmV, Ë`m `m g_mOmZo Ho$ë`m ZmhrV Ago Vo åhUVmV.2 gm_m{OH$, Am{W©H$, amOH$s` MidirV hm g_mO \$magm Ambobm Zmhr. Ë`m§Mm g§~§Y BVa g_mOmer `oVmo Vmo àm_w»`mZo {_eZar§Zr H$mT>boë`m emim§_wio. nU Vmohr nmë`-nmbH$, {ejH$, \$mXa, {gñQ>g© EdT>çmnwaVm. A°S>{_eZ KoVmZm, _wbm§À`m àJVrg§~§YmV Am{U Aemgma»`m emim§er g§~§{YV Jmoï>r§nwaVm. BVa àíZ qH$dm {dMmaàdmh `m§À`mer gmYmaUV: Ë`m§Mm g§~§Y `oV Zmhr. `m g§~§YmV EH$àH$maMr Am¡nMm[aH$Vm AgVo. {¼ñVr g_mOmVrb A§VJ©V àdmhmer BVam§Mm \$maM WmoS>m g§~§Y `oVmo, Ago Ë`m§Zr åhQ>bo Amho, `mV ~aoMgo VÏ` Amho.

H$mhr dfmªnydu lram_nwamV _{hbm dJm©§gmR>r amIrd Agboë`m dmS>m©_YyZ H$_b nm°b nbKS>_b `m {¼ñVr _{hbm {ZdSy>Z Amë`m hmoË`m. ehamVrb g§V byH$ BpñnVimÀ`m n[agamVrb \$mXa~mS>rÀ`m Amgnmg {¼ñVr g_mOmMr bmoH$g§»`m ~è`mn¡H$s Amho, Ë`m_wio Ë`m§Mm {dO` eŠ` Pmbm. _mÌ Ë`mZ§Va AmVmn`ªV åhUOo Jobr Vrg df} `m g_mOmVrb Hw$R>br ì`º$s nwÝhm ñWm{ZH$ ZJanm{bHo$da {ZdSy>Z Jobr Zmhr. BVa Aën§g»` g_mOmVrb ZoVo {d{dY amO{H$` njm§er Am{U ZoË`m§er gmQ>obmoQ>o O_dyZ {d{dY nXo Cn^moJV AgVmZm {¼ñVr g_mOmZo _mÌ `m~m~VrVhr Amnbm _mJmgbobonU {gÜX Ho$bo Amho.

Ah_XZJa _hmnm{bHo$Mr n{hbrM {ZdS>UyH$ 14 {S>go§~a 2003 bm nma nS>br. `m _hmnm{bHo$Mm à^mJ H«$_m§H$ 1 hm `oWrb gdm©§V _moR>m à^mJ. gmdoS>r Am{U E_ Am` S>r gr à^mJmMo EHy$U _VXmZ 15,421 BVHo$ hmoVo. Ë`mn¡H$s {Zå_o _VXmZ {¼ñVr d BVa _mJmgd{J©`m§Mo VgoM Aëng§»`m§H$m§Mo hmoVo. Ë`m_wio VoWo {¼ñVr g_mOmMm EH$ d BVa g_mOmMm EH$ Ago XmoZ _mJmgd{J©` ZJagodH$ ghO {ZdSy>Z `oD$ eH$V hmoVo. nU Vgo Pmbo Zmhr. H$maU {¼ñVr d BVa {_iyZ EHy$U gmV Vo AmR> C_oXdma {ZdS>UwH$sÀ`m [a¨JUmV hmoVo. Ë`m_wio {¼ñVr g_mOmMr _Vo {d^mJbr Jobr. n[aUm_r `m g_mOmMm EH$hr C_oXdma ZJagodH$ hmoD$ eH$bm Zmhr. ehamVrb BVa à^mJmVyZhr {¼ñVr g_mOmVrb EH$hr ì`º$s ZJagodH$ åhUyZ {ZdSy>Z Ambr Zmhr. àmoQ>oñQ>§Q> Am{U H°$Wmo{bH$ n§{W` _amR>r g_mOmMm g§nyU© _hmamï´>mV Ah_XZJa {Oëhm ~mbo{H$„m g_Obm OmVmo. Ë`m ehamÀ`m ZJanm{bHo$V `m g_mOmMm EH$hr à{VZrYr Zgmdm hr `m g_mOmÀ`m Ñï>rZo EH$ _moR>r Zm_wîH$sMrM ~m~ Amho.

Ah_XZJaMrM hr pñWVr Va _J nwÊ`m-_w§~B©Mr VgoM Zm{eH$ - Am¡a§Jm~mXMr pñWVr `mnojm doJir Agy eHo$b H$m` Agm àíZ Ah_XZJa `oWrb H$m`©H$V} bwH$g nmQ>moio `m§Zr {Zamoß`mÀ`m Am°JñQ> 2004 À`m A§H$mV {dMmabm hmoVm.

nñVrg dfm©§nydu ' {Zamoß`m'À`m 1971À`m Owb¡À`m A§H$mV Mmb©g gmidr `m§À`m boImVrb hm n{hbm n[aÀN>oX AmOhr g_n©H$ R>aVmo:

''H$mhr {XdgmnyduM 'gH$mi' `m X¡{ZH$m_YyZ EH$ AË`§V _hÎdmMm Am{U Ii~iOZH$ _OHy$a N>mnyZ Ambm Amho.Ë`m boImÀ`m bo{IH$m AmhoV gm¡ em{bZr ~ob ! Ë`m§Zr Ë`m_Ü`o Ago {ZdoXZ Ho$bo Amho - '' AmnUm§g ñdmV§Í` {_iyZ 24 df} Pmbr; na§Vw Amnbm EH$hr Am_Xma, ImgXma AWdm H$mnm}aoQ>a AmO Amnë`m {¼ñVr g_mOmMr Xw:Io doerda Q>m§JÊ`mgmR>r ApñVËdmV Zmhr. Amnë`m Ñï>rZo hr AË`§V IoXmMr Jmoï> Amho. Aëng§»`mH$ Oar åhQ>bo Var hOmamo {¼íMZ AmO _hmamï´>m_Ü`o AgVmZmXoIrb Ë`m§Mo ZoV¥Ëd H$aUmam, Ë`m§À`mdVrZo ^m§S>Umam EH$hr H$V¥©ËddmZ Bg_ nwT>o `oD$ eH$V Zmhr, `mMm AW© H$m`? {H$Vrhr AÝ`m` Pmbm Var Vmo gmogÊ`mMm Amåhr _º$m KoVbm Amho H$m`? Amåhmbm Am_À`m g_mOmMr H$idi `oV Zmhr H$m`?? Am_À`m g_mOmMr IaoM àJVr ìhmdoE Ago Amåhmg dmQ>V Zmhr H$m`? {H$ AmOMr Amnbr n[apñWVr ^rVrZo Jm§Jê$Z Joboë`m H$moH$amgmaIr Pmbobr Amho?''

gmidr nwT>o åhUVmV: gÜ`m Oo _hmamï´>r` {¼ñVr AmhoV Ë`mVrb ~hþVoH$ _mJmgboë`m g_mOmVrb AmhoV.na§Vw Ë`m§À`m _mJo ''{¼íMZ' hm eãX Amë`m_wio Ë`m§À`m Am{W©H$ d e¡j{UH$ gdbVr ~§X hmoVmV. Y_© ~Xbbm Va Xoe ~XbVmo H$m`?? g§ñH¥$Vr ~XbVo H$m`? darb EH$mhr Jmoï>rMm {dMma Z H$aVm Ë`m§À`m gd©M gdbVr ~§X hmoVmV. g_mOmV Va AmnU _mJmgbobo åhUyZM amhVmo Am{U BH$S>o Am{W©H$ d e¡j{UH$Ñ îQ>çAm Amnbm H$m|S>_mam hmoVmo Am{U hm AÝ`m` AmnU _yJ {_iyZ ghZ H$aVmo ! '' 3

J«m_rU ^mJmV amOH$s` joÌmV _amR>r {¼ñVr g_mOmMr AJXr {d{MÌ nÜXVrZo H$m|S>r hmoVmZm {XgyZ hmoVo. hëbr J«m_ n§Mm`V, n§Mm`V g{_Vr, {Oëhm n[afX, ZJa n[afXm Am{U {d{dY ghH$mar g§ñWm§À`m {ZdS>UwH$sV AZygw{MV OmVrO_mVr§gmR>r H$mhr nXo Ama{jV Ho$bobr AgVmV. `m {ZdS>UwH$sV _amR>r {¼ñVr ì`º$s§Mo ZmVodmB©H$ Am{U ^mD$~§X Agboë`m na§Vw qhXw Y_m©V am{hboë`m qH$dm ~wÜX Y_m©V Joboë`m bmoH$m§Zm `m Ama{jV nXm§Mm bm^ KoVm `oVmo. _mÌ {¼ñVr Y_m©Mo bo~b Agë`mZo gdm©Wm©Zo _mJmgd{J©` AgyZhr `m Jmdm§Vrb {¼ñVr g_mOmbm Ho$di hmV MmoiV ~gmdo bmJVo. AmnboOwZo OmV^mB© amOH$s` nXo {_idyZ Amnbr àJVr gmYVmhoV ho nmhV Ë`m§Zm ~gmdo bmJVo. ehamV amhUma`m gwIdñVy Agboë`m BVaY{_©` dm IwÔ _amR>r {¼ñVr g_mOmbmhr J«m_rU ^mJmVrb {¼ñVr g_mOmÀ`m `m n[apñWVrMr OmUrd ZgVo.

Am¡a§Jm~mX {OëømVrb J§Jmnya VmbwŠ`mVrb _mir KmoJaJmd `oWo gZ 1970À`m XeH$mV VoWrb {¼ñVamOm _§{XamMo _w»` Y_©Jwê$ \$mXa Agboë`m \$mXa nwWoÝHw$b_ ìhr Omogo\$ `m§Zr `m JmdmV gm_m{OH$ Am{U amO{H$` H«$m§VrMo AZoH$ à`moJ Ho$bo. nr ìhr \$mXa `m ZmdmZoM AmoiIë`m OmUmè`m `m Ho$air` Y_©Jwê$§Mr `m JmdmMo gan§M åhUyZhr `m Y_©Jwê$§Mr {ZdS> Pmbr hmoVr `mdê$Z Ë`m§Mo doJionU {XgyZ `oVo. gan§M ho amO{H$` nX ^yf{dUmao _hmamï´>mVrb Vo ~hþYm EH$_od Y_©Jwê$ AgmdoV. Y_©Jwê$§Zm amO{H$` nX ñdrH$maÊ`mg H°$Wmo{bH$ _hm_§S>i ghgm nadmZJr XoV Zmhr. _mÌ KmoJaJmdgma»`m AmS>diUmÀ`m JmdmVrb `m Y_©Jwê$§À`m am amOH$s` joÌmVrb `m à`moJm~m~V ñWm{ZH$ {¼ñV_§S>imVHw$R>brhr à{VHy$b à{V{H«$`m CR>br ZìhVr.

_hmamï´>mV _w§~B© Am{U R>mUo {OëømImbmoImb nwUo Am{U qnnar-qMMdS> eham§V {¼ñVr bmoH$ ~hþg§»`oZo AmT>iVmV. Ë`m_Ü`o _amR>r^m{fH$ (H°$Wmo{bH$ Am{U àmoQ>oñQ>§Q> ) g_mOmMo à_mU ^anya Amho. ZJa añË`mda am_dmS>r n[agamV S>r Zmo{~br H$m°boO, nonb go{_Zar `m gma»`m `oeyg§Kr` Am{U BVa H°$Wmo{bH$ Y_©Jwê$§À`m {d{dY g§ñWm-g§KQ>Zm§Mo _moR>o Omio {Z_m©U Pmbo Amho. Ë`m_wio _hmamï´>mÀ`m {d{dY ^mJm§Vrb VgoM _yiMo Jmodm, Vm{_iZmSy> dJ¡ao amÁ`mVrb Agbobo {IñVu bmoH$ _moR>çm g§»`oZo `oWo AmT>iVmV. nwUo _hmnm{bHo$À`m VgoM {dYmZg^oÀ`m {ZdS>UwH$sV `m H°$Wmo{bH$ Am{U àmoQ>oñQ>§Q> g_mOmMr ^y{_H$m {ZUm©`H$ R>ê$ eH$Vo ho AmVmn`ªV AZoH$ amOH$s` njm§À`m Am{U ZoË`m§À`m bjmV Ambo Amho. Om°Z nm°b ho {¼ñVrY{_©` amO{H$` ZoVo `oadS>m n[agamVyZ XmoZXm nwUo _hmnm{bHo$da {ZdSy>Z Ambobo AmhoV. nU _yiMr _amR>r^m{fH$ Agbobr {¼ñVr ì`º$s AmVmn`ªV nwUo _hmnm{bHo$V {ZdSy>Z Ambobr Zmhr. _hmamï´> {dYmZg^oV AWdm {dYmZn[afXoVhr AmVmn`©§V _w§~B© Am{U dgB©Mm AndmX dJiVm Cd©arV _hmamï´>mVrb

_amR>r^m{fH$ {¼ñVr g_mOmbm à{V{ZYrËd {_imbobo Zmhr.

bmoH$g^m Am{U {dYmZg^oÀ`m {ZdS>UwH$m amO{H$` njm§À`m dVrZo bT>dë`m OmVmV Voìhm _hmamï´>mV BVa Aëng§»` g_mOmà_mUoM ~hþg§»` {¼ñVr _VXma Ë`m n[agamV à^mdr Agob Ë`m H$m±J«og qH$dm amï´>dmXr H$m±J«og `mgma»`m ñdV:bm {ZY_u amOH$maUmMm nwañH$ma H$aUma`m njmbm nmqR>dm XoVmo Agm gd©gmYmaU g_O Amho. gZ 2004 À`m bmoH$g^oÀ`m {ZdS>UwH$sV _w§~B©V {¼ñVr g_mOmZo {d{eï> amO{H$` njmbm EH$JÇ>m _VXmZ Ho$ë`mZo Ë`m {ZdS>UwH$sÀ`m {ZH$mbmMo nmaS>o {déÜX {Xeobm PwH$bo Jobo Aer Omhra dº$ì`o Ë`m H$mimV Ho$br Jobr hmoVo.

ñdV:Mr à^mdr amOH$s` VmH$X dm ZoV¥Ëd ZgUmè`m OmVrO_mVr dm Aëng§»` goŠ`wba njm§À`m diMUrbm OmVmV `m_mJo `m g_mOm§Mr Vm{H©$H$Vm Amho, OwZm AZw^d JmR>rer AgVmo. H$m°J«oggmaImM nj _hmamï´>mgma»`m _amR>m ~hþg§»` Agboë`m amÁ`mV ~°[añQ>a AãXwb ah_mZ A§Vwbo `mgma»`m ZoË`mMr _w»`_§ÌrnXmda Zo_UyH$ H$ê$ eH$Vmo, S>m° _Z_mohZ qgJ gma»`m Aëng§»` erI g_mOmVrb ZoË`mMr n§VàYmZ nXmda {ZdS> H$ê$ eH$Vmo. Y_© Am{U OmVrMo amOH$maU H$ê$ nmhUmè`m njm§_wio Ë`m Y_m©Mr dm OmVrMr ZgUmè`m bmoH$m§_Ü`o Agwa{jVVoMr ^mdZm {Z_m©U hmoV AgVo.Amnë`mbm gm_m{OH$ Am{U amOH$s` gwajm XoD$ eH$Umè`m BVa Hw$R>ë`mhr njmH$S>o - _J Vmo ~hþOZ g_mO nj Agmo,S>mdo nj Agmo dm g_mOdmXr nj Agmo - diV AgVmV. Ë`m§À`m Ë`m g_Omg EH$Xm VS>m Jobm H$s _J Vo Xwgè`m {ZY_u amOH$maU H$aUmè`m njmÀ`m emoYmV AgVmV. _hmamï´>mV Var H$m±J«og Am{U eaX ndma `m§À`m ZoV¥ËdmImbrb amï´>dmXr njm{edm` BVa Hw$R>bmhr VWmH${WV {ZY_u amOH$s` njmMm g_W© n`m©` Aëng§»` g_mOmg_moa {XgV Zmhr.

_mÌ Ë`m_wio `m g_mOmbm Amnë`mì`{Varº$ BVa Hw$Um ì`ŠÎmrbm dm amOH$s` njmbm _Vo XoÊ`mMm {edm` n`m©` Zmhr Agm g_O dm J¡ag_O hmoD$ eH$Vmo. Agm 'XoAa BO Zmo Am°Xa AmëQ>aZo{Q>ìh' (' {Q>Zm') \°$ŠQ>a _wio `m g_mOmbm J¥hrV Yabo OmD$Z _J `m g_mOmgmR>r H$mhr H$aÊ`mMr Ë`m amOH$s` nwT>mè`m§g dm njmg JaO ^mgV Zmhr. Aem doirg _J {ZdS>UwH$sÀ`m doir PQ>H$m XoD$Z Ë`m nwT>mè`mg Amnë`m gm_Ï`m©Mr AmR>dU H$ê$Z Úmdr bmJVo. Ah_XZJa {OëømV EH$m _VXmag§KmV Joë`m {dYmZg^oÀ`m {ZdS>UwH$sV EH$m goŠ`wba njmÀ`m ZoË`mg AgmM PQ>H$m XoD$Z M¸$ ^Jì`m `wVrÀ`m C_oXdmamg {ZdSy>Z AmUbo åhUo.

Jobr AZoH$ df} ñdV:bm {ZY_u åhUdUmè`m njm§Mr nmR>amIU H$ê$ZgwÜXm amO{H$`ÑîQ>çm X{bV R>r^m{fH${¼ñVr g_mOmÀ`m nXamV H$mhrM nS>bobo Zmhr. Hw$R>ë`mhr nm{bHo$V dm _hmnm{bHo$V ñdrH¥$V g^mgX åhUyZgwÜXm `m g_mOmVrb H$m`©H$Ë`m©§Mr `m amO{H$` njm§V\}$ dUu bmdbr OmV Zmhr. Ë`m_wio {dYmZn[afXoda `m g_mOmÀ`m à{V{ZYtMr Zo_UyH$ hmoUo Va \$maM Xya am{hbo. goŠ`wba njm§Mr nmR>amIU Ho$bo Var Ë`m~Xë`mV H$mhr _mo~Xë`mMr Anojm Z ~miJë`mZo åhUm dm amOH$s` X~m~JQ> åhUyZ à^mdrnUo C^o Z am{hë`mZo åhUm, `m g_mOmMr amO{H$`ÑîQ>çm CnojmM Ho$br OmV Amho.

{¼ñVr g_mO hm X{bV g_mO AgyZXoIrb [anpãbH$Z njmÀ`m Hw$R>ë`mhr JQ>mZo `m g_mOmH$S>o Amnbr Z¡g{µJH$ ìhmoQ> ~±H$ åhUyZ nm{hbo Zmhr ho {deof Amho. H$Xm{MV {¼ñVr g_mOmMr AmVmn`ªV Am§~oS>H$ar MidirnmgyZ \$Q>Hy$Z amhÊ`mMr àd¥Îmr `mg H$maUr^yV Agy eHo$b. _mÌ nm{bH$m, _hmnm{bH$m Am{U J«m_n§Mm`V nmVirdaÀ`m {ZdS>UwH$m§V X{bV Agbobo ho ^mD$~§X ~hþVoH$doiog EH$ÌM AgVmV, hm qhXy, hm ~m¡ÜX Am{U hm {¼ñVr Agm ^oX^md ` X{bVm§_Ü`o Ë`mdoir ZgVmo. amOH$maUmV X{bVm§À`m njm§À`m AZoH$ {nbmdir Pmë`m AmhoV, Ë`mn¡H$s EImÚm {nbmdirV Vo AgVmV EdT>oM.

`m Am§~oS>H$ar Midirer Agbobo Amnbo Z¡g{J©H$ ZmVo {¼ñVr g_mOmZo ~iH$Q> Ho$bo Va `m g_mOmMo {d{dY Am{W©H$, gm_m{OH$ Am{U amO{H$` àíZ gwQ>Ê`mMr eŠ`Vm Amho. gwX¡dmZo X{bV MidirVrb AZoH$ nwT>mè`m§Zm Am{U H$m`©H$Ë`mªZm {¼ñVr g_mOm{df`r AmñWmhr Amho. _mJo 'gwJmdm àH$meZ'Mo àm {dbmg dmK Am{U CfmVmB© dmK `m§Zr `mg§X^m©V à`ËZhr Ho$bo hmoVo. Aem àH$mao {¼ñVr g_mOmZo Am§~oS>H$ar Midirer ZmVo OmoS>bo Va _yiMm EH$M g_mO Agboë`m `m g_mOKQ>µH$m§Mo _moR>o {hV gmYbo OmUma Amho.

g§X^©:

1) AemoH$ XodXÎm {Q>iH$, 'AmUIr EH$ àH$mePmoV', àH$meH$: OJàH$me, Omo. {d. dobtH$a (`oeyg§Kr`), gmogm`Q>r Amo\$ {OPg), S>r Zmo{~br H$m°boO, nwUo 411 006, (1960), (nmZ gmV)

2) A{dZme S>moig, 'Y_mªV[aV X{bV Am{U {¼ñVr X{bV _wº$s Midi', 'Am§~oS>H$ar Midi: n[adV©ZmMo g§X^©' , gwJmdm àH$meZ, nwUo, (1995), nmZ 45)

3) Mmb©g gmidr, '{Zamoß`m' _m{gH$, Owb¡ 1971

({¼ñVr X{bV _amR>r gm{hË` n[afXoV\}$ lram_nya `oWo {X. 8 Am{U 9 Am°ŠQ>mo~a 2005 bm Am`mo{OV Ho$boë`m H$m`©emioV hm boI dmMÊ`mV Ambm. -nyd©à{gÜXr 'bmoH$n[adV©Z' gmám{hH$, àW_ dYm©nZ{XZ {deofm§H$ 2005, g§nmXH$: g{Vf OmYd, Ah_XZJa, Am{U '{Zamoß`m' _m{gH$, {S>g|~a 2005 )

H$

Christian missionaries in Maharashtra (Marathi)

 JmdHw$gm~mhoaMm {¼ñVr g_mO,  H$m{_b nmaIo

gwJmdm àH$meZ, nwUo

7) naXoer {¼ñVr {_eZar

Ah_XZJa, OmbZm Am{U Am¡a§Jm~mX {Oëøm§Vrb {¼ñVr Hw$Qw>§~m§V {Ia_m`a, ~oëga, ñQw>_©, ~|P, Poån, hmëXZa. ñb°pßgg. J¡gb. _m`a, {gŠñV, dmñgaa, ~°b§Q>mB©Z, µJ§Q>a, S>moar§J, ~mIa, \o$a}a, Jm°S>©Z hm°b, ew{~Ja, Om{H$`a, øy_, boXb}, {gñQ>a {g{g{b`m Am{U {gñQ>a {¼ñVrZm Aer O_©Z, Am°pñQ´>`Z, ñdrg, \«o$§M Am{U A_o[aH$Z {_eZatMr Zmdo AJXr n[a{MV AmhoV. hr Zmdo Agboë`m Y_©Jwê$ dm {gñQ>am§er Amnë`m Am`wî`mV H$Yr ^oQ> Pmbr Zmhr qH$dm hr Zmdo H$Yrhr H$mZmda nS>br Zmhr Ago gm§JUmar AmO Mmirer dm nÞmerÀ`m Amgnmg Agbobr EH$hr H°$Wmo{bH$ dm àmoQ>oñQ>§Q> ì`º$s `m {Oëøm§V gmnS>Uma Zmhr. Joë`m nmdUoXmoZeo dfmªV _hmamï´>mÀ`m `m {Oëøm§V g_mOOrdZmÀ`m {d{dY joÌm§V _wb^yV ñdê$nmMo `moJXmZ H$aUmè`m H°$Wmo{bH$ Am{U àmoQ>oñQ>§Q> {_eZar§Mr g§»`m XmoZeohÿZ A{YH$ Amho.1

da C„oIbobr Zmdo Agboë`m naXoer {_eZatZr `m {OëømVrb àË`oH$ H°$Wmo{bH$ Hw$Qw>§~mer Joë`m nÞmg dfmªV EH$ doµJioM ^md{ZH$ ZmVo {Z_m©U Ho$bo Amho. ào{fVH$m`© H$aVm§Zm `m {_eZatMr {OëømVrb doJdoµJù`m {_eZH|$Ðm§V ~Xbr hmoV Ago, Ë`m_wio `m gdm©MmM {OëømVrb àË`oH$ Hw$Qw>§~mer H$Yr Zm H$Yr g§~§Y `oV AgoM. AJXr A{bH$S>À`m H$mimn`ªV AZoH$ {¼ñVr Hw$Qw>§~m§Mr Zmi emim, ~mo{S>©J, XdmImZm, ZmoH$ar qH$dm Am{W©H$ gmhmæ` `m H$maUm§_wio \$mXa~mS>rer OmoS>bobr Ago. Ë`m{edm` ~m{áñ_m, n{dÌ H$å`w{Z`Z, {ddmh, A§Ë`g§ñH$ma dJ¡ao ñZmZg§ñH$mam§_wio àË`oH$ Hw$Qw>§~mMm `m \$mXam§er WoQ> g§nH©$ AQ>i Ago. Ë`m_wioM `m `wamo{n`Z \$mXam§Mm Am{U Ë`mMà_mUo {gñQ>am§Mm _amR>r {¼ñVr g_mOOrdZmda àË`j Am{U AàË`j[aË`m \$ma _moR>m à^md nS>bm Amho. `m \$mXam§Zr Am{U {gñQ>am§Zr `oWrb J«m_rU n[agamV _moR>_moR>r Xodio, XdmImZo, emim, dgVrJ¥ho Am{U BVa g§ñWm§Mr g§Hw$bo C^r Ho$br. ho gd© {Z_m©U hmoV AgVm§ZmM ho {_eZar `oWrb {¼ñVr Am{U {~Ja{¼ñVr g_mOmMrhr OS>UKS>U H$aV hmoVo. Ë`m§À`mM AWH$ à`ËZm§VyZ AmO Ah_XZJa, OmbZm Am{U Am¡a§Jm~mX `m {Oëøm§V amhUmè`m qH$dm Z§VaÀ`m H$mimV nwUo, Zm{eH$, _w§~B© Am{U ZmJnwamV ñWm{`H$ Pmboë`m {¼ñVr g_mOmÀ`m e¡j{UH$, Am{W©H$, gm_m{OH$ àJVrg hmV^ma bmJbm Amho.2

AmOÀ`m H$mimV Y_©Jwê$ åhQ>bo {H$ Ë`m§Mm g_mOmÀ`m Ho$di AmÜ`mpË_H$ ~m~r§nwaVmM g§~Y Agob Ago

J¥{hV Yabo OmVo. _moR>çm eham§V a{ddmaMr {_ñgm Am{U ~m{áñå`mgma»`m {d{dY gm§H«$m_|VmÀ`m {Z{_ÎmmnwaVmM h„r Y_©Jwê$§Mm {¼ñVr Hw$Qw>§~mer g§~§Y am{hbm Amho. _mÌ Joë`m gììdmeo dfm©À`m H$mimV {d{eï> gm_m{OH$ Am{U Am{W©H$ g§X^m©_wio Aer n[apñWVr ZìhVr.Ah_XZJa {OëømV A_o[aH$Z _amR>r {_eZ `m àmoQ>oñQ>§Q>n§{W` {_eZatMo H$m`© 1831 gmbr gwê$ Pmbo Am{U Ë`mZ§Va H°$Wmo{bH$ {_eZar§ VoWo 1878 gmbr nmohmoMbo.3 {¼ñVr {_eZatMo `m {Oëøm§V ào{fVH$m`© gwê$ Pmë`mnmgyZ Z§Va Jobr OdiOdi {XS>XmoZeo dfmªn`ªV ~hþg§»` _amR>r {¼ñVr hm g_mO nyU©nUo {_eZatda AZoH$ ~m~VrV Adb§~yZ am{hbm hmoVm.g_mOmVrb n{hbr {nT>r nXdrYa hmoB©n`ªV qH$dm Am{W©H$ÑîQ>çm ñdmdb§~r hmoB©n`ªV hr n[apñWVr H$m`_ am{hbr.

g_mOmZo ImbÀ`m OmVrMo åhUyZ hoQ>mibobm Am{U gaH$maZo Ë`m§À`m h¸$mÀ`m gdbVr ZmH$maë`mZo {dH$mgmMr Xmao ~§X Pmboë`m `m g_mOmbm àJVr gmYÊ`mgmR>r {dgmì`m eVH$mV {_eZat{edm` Xwgam Hw$R>bmM AmYma ZìhVm. Ë`m_wio \$mXa~mS>rV amhÿZ VoWo H°$Q>o{H$ñQ>, {ejH$, {enmB©, S´>m`ìha, XdmImÝ`m§V Am`m Am{U PmSy>dmë`m dm {_iob Vo H$m_ H$ê$Z qH$dm \$mXam§Zr eoVrgmR>r Ho$boë`m _XVrda `m bmoH$m§Zr ñdmV§Í`nyd© Am{U ñdmV§Í`moÎma H$mimV JwOamU Ho$br. Ah_XZJa Am{U Am¡a§Jm~mX {Oëøm§V haoJmd, g§J_Zoa, amhmVm, H|$Xi, KmoJaJmd, ~moaga dJ¡ao J«m_rU ^mJm§V {_eZatZr ñdmV§Í`nyd© H$mimVM àmW{_H$ emim CYS>ë`m hmoË`m. g§J_ZoamV _wbm§Zr Amnë`m g|Q> _oarO ñHy$b_Ü`o {eH$Ê`mgmR>r `mdo `mgmR>r \$mXa dmB©ghm¡ßQ> `m§Zr 1900À`m Xaå`mZ {H$Vr H$ï> KoVbo ho nm{hbo åhUOo {_eZatÀ`m `m gm_m{OH$ godoMo Hw$Urhr H$m¡VwH$M H$aob. `m emim§_wio J«m_rU ^mJm§V gd© OmVrY_mªÀ`m Am{U _w»` åhUOo X{bVm§Zmhr {ejUmMr Xmao n{hë`m§XmM Iwbr Pmbr. `m emim§V gmVdrn`ªV _Ob _mê$ eH$bobo {¼ñVr _wbo-_wbr _J g§J_ZoaÀ`m kmZ_mVm Am{U g|Q> _oarO ñHy$bÀ`m ~moS>vJ_Ü`o amhÿZ AmR>dr-Zddrn`ªV H$go~go nmohmoMV. Ë`mn¡H$s ~hþVoH$ _wbo Amnbr e¡j{UH$ Hw$dV qH$dm nmbH$m§Mr Am{W©H$ Hw$dV AmoiIyZ _°Q´>rH$AmYrM nwÊ`mÀ`m g|Q> Omogo\$ Q>opŠZH$b B§pñQ>Q>çyQ>Mr dmQ> YarV. `oeyg§Kr` Y_©Jwê§$Zr Mmb{dboë`m Ë`mH$mimV AË`§V ZmdmOboë`m `m Am`Q>rAm`_Ü`o hr _wbo {\$Q>a, dm`a_Z, _oH°${ZH$ dJ¡ao H$mog© H$arV. Ë`mH$mimV nwÊ`mV ZwH$VoM doJdoJù`m _moR>çm H§$nÝ`m gwê$ Pmë`m hmoË`m. VoWrb ~OmO, Q>oëH$mo, J«rìO, Jadmao dJ¡ao H§$nZr§_Ü`o `m Vê$Um§Zm ZmoH$è`m {_imë`m. Am{U àW_M `m g_mOmVrb n{hbr {nT>r dVZmMr O{_Z, dVZXmar, JmdmH$S>Mr Añn¥í`m§Zm {_iUmar dmJUyH$ `mnmgyZ Xya hmoD$Z ehamVrb gwYmaboë`m dmVmdaUmV dmdê$ bmJbr.

IoS>çmnmS>çm§V \$mXa~mS>rVM amhÿZ VoWo H$m_ H$aUmè`m bmoH$m§Zm amhÊ`mgmR>r {_eZatZr H$m¡bmar Mmir ~m§Yë`m. haoJmd, lram_nya, amhmVm, eodJmd, Am{U d¡Omnya VmbwŠ`mVrb KmoJaJmd dJ¡ao {R>H$mUr \$mXa~mS>rÀ`m Amgnmg {¼ñVr g_mO PmonS>rEodOr ñdV:À`m OmJoV {g_|Q>À`m nŠŠ`m Kam§V amhÿ bmJbm. nJmaXmar bmoH$ {_eZatZr {Xboë`m H$Om©À`m, AmJmD$ aH$_oÀ`m ~imda \$mXa~mS>rnmerM OmJm {dH$V KoD$Z ñdV:À`m KamV amhÿ bmJbo. \$mXa~mS>r åhUOo `m g_mOmgmR>r EH$ Zdo {díd ~Zbo. \$mXa~mS>r gmoSy>Z ~mhoa Om`Mo åhQ>ë`mg Ë`m§Zm ñdV:À`m Hw$dVrda Am{W©H$ {dH$mg gmYUo Ë`mH$mimV Var eŠ` ZìhVo. `m {dídm~mhoa Ë`m§Zm gÝ_mZmZo OJUo eŠ` Pmbo ZgVo. {ejUmA^mdr Am{U amIrd OmJm§À`m H$dMmA^mdr gaH$maXa~mar Ë`m§Zm ZmoH$arV ñWmZ ZìhVo. nwT>o OmVrnmVrMo amOH$maU gwê$ Pmë`mZo ImgJr qH$dm ghH$mar g§ñWm§V Ë`m§Mr S>mi {eOV ZìhVr. Zm KaH$m, Zm KmQ>H$m Aer pñWVr Pmë`mZo {¼ñVr {_eZarM `mH$mimV Ë`m§Mo _m`~mn ~Zbo.

J«m_rU ^mJm§V AZoH$ XeHo$ ~hþg§»` {¼ñVr Hw$Qw>§~m§Vrbhr {H$_mZ EH$ Var ì`º$s \$mXa~mS>rV Hw$R>ë`m Z Hw$R>ë`m nXmda H$m_ H$aV Agm`Mr. AZoH$Xm VrM ì`º$s Ë`m Hw$Qw>§dmVrb EH$_od H$_mdVr ì`º$s Agm`Mr. AmOhr `m n[apñWVrV \$magm \$aH$ nS>bobm Zmhr. Ë`mH$mimV EH$m {_eZñWmZm_Ü`o AmgnmgÀ`m AZoH$ IoS>çm§Mm g_mdoe ìhm`Mm. Ë`m JmdmV Y_©Jwê$§Mr _{hÝ`mVyZ EH$Xm {_ñgogmR>r \o$ar ìhm`Mr. _mÌ Ë`m JmdmVrb àË`oH$ {¼ñVr ì`º$s \$mXam§À`m Mm§Jë`m n[aM`mMr Agm`Mr. CnmgZm hmoÊ`mAmYr qH$dm Z§Va Ë`m Hw$Qw>§~m§Vrb gwIXw:ImÀ`m Jmoï>r \$mXam§Zm H$im`À`m. `m g_mOmÀ`m AÜ`mpË_H$ JaOm ^mJdVmZmM Ë`m§À`m Am{W©H$, H$m¡Qw>§{~H$ Am{U gm_m{OH$ A{S>AS>MUr Xya H$aÊ`mghr ho {_eZar _XV H$am`Mo. EImXm XmXbm Amnë`m ~m`H$mobm Zm§X{dV Zgob dm EImXr gmgwadm{eU gmgar Om`bm ZmIwe Agbr Va \$mXam§Zr XmoKm§Zmhr ehmUnUmMo ~mob gm§JyZ _Ü`ñWr H$amdr Aer Ë`m§À`m nmbH$m§Mr Anojm Ago. ñdmV§Í`nyd© H$mimVrb XmoZ _hm`wÜXm§À`m H$mimV AZoH$ O_©Z {_eZar§Zm Vwé§Jdmg KS>bm, naXoemVyZ `oUmè`m Hw$R>ë`mhr ñdê$nmÀ`m _XVrdahr XrK©H$mi {Z~ªY Ambo. Xw~©i KQ>H$m§À`m _XVrgmR>r gVV nwT>o OmUmao {_eZatMo hmV `m H$mimV IynM AdKS>bobo hmoVo.

gZ 1960 Am{U 1970 À`m XeH$m§V `oeyg§Kr` {_eZar naXoem§VyZ Ambobo YmÝ`, Vob Am{U JmoR>dë`m XyYmMr nmdS>a hbmIrMr n[apñWVr AgUmè`m Hw$Qw>§~m§_Ü`o dmQ>V AgV ho _r nm{hbo Amho. `m _XVr_Ü`o ~ëJa `m ZmdmMo A_o[aH$Z YmÝ` Agm`Mo. ' \«$m°_ A_o[aH$m {dW bìh' hr B§J«Or Am{U 'A_o[aH$s OZVmH$s ^oQ>' ho qhXr eãX Agboë`m Á`wQ>gmaa»`m JmoÊ`m§VyZ ho ~ëJa dmQ>bo Om`Mo. OmS> ImH$s H$mJXm§Mr grb~§Y Agbobr XwYmMr {nedr \$moSy>Z Ë`mVrb XwYmMr nmdS>arMo AZoH$ Hw$Qw>§~m§_Ü`o dmQ>n ìhm`Mo. Mm¡H$moZr Mma -nmM {bQ>aÀ`m JmoS>oVobmMo S>~ohr JaOy bmoH$m§Zm {Xbo Om`Mo. {deof åhUOo naXoemVyZ `oUmè`m `m _XVrMo {¼ñVr Hw$Qw>§~m~amo~aM {~Ja{¼ñVr JaOy ì`º$s A{U Hw$Qw>§~m§Vhr dmQ>n ìhm`Mo.

AZoH$ df} {_eZatZrhr Amnë`m Hw$dVrZwgma `m bmoH$m§À`m gm_m{OH$, e¡j{UH$ Am{U Am{W©H$ àJVrgmR>r à`ËZ Ho$bo. ñdmV§Í`moVa H$mimV naXoer {_eZatÀ`m ^maVmVrb dmñVì`mda {Z~ªYo bmXÊ`mV Ambr. Zm{eH$ {OëømVrb _Z_mS> ehamV bmoH$m§gmR>r AZoH$ {dH$mg`moOZm am~Umao ñn°{Ze Y_©Jwê$ \$mXa {dÝgoQ> \o$aoam `m§À`m~m~VrV {Z_m©U Ho$bobo H$mhÿa AOyZhr bmoH$m§À`m Mm§Jbo ñ_aUmV Amho. ñdmV§Í`m§Z§VaÀ`m H$mimV Zdo naXoer {_eZar Ah_XZJa {Oëøm§V Am{U XoemÀ`m BVa ^mJm§V _moR>çm g§»`oZo Ambo ZmhrV. Oo nyduM Ambo hmoVo, Ë`m§Zr Amnë`m nyU© h`mVrV åhUOo AJXr d`mMr ZìdXr JmR>on`ªV `oWrb JaOy, Cno{jV g_mOmMr godm Ho$br.

`wamon- A_o[aHo$VyZ `m naŠ`m _wbwImV EoZ Vmê$Ê`mV `oD$Z `oWrb H$S>H$ D$Z, doJù`m nÜXVrMm Amhma Am{U AË`§V H$ï>mMr OrdZe¡br nËH$ê$Z XoIrb `mn¡H$s AZoH$ {_eZatZm OUyH$mhr Ë`m§À`m godoMo \$i åhUyZ XrKm©`wî` {_imë`mMo {XgVo. ñdmV§Í`moÎma H$mimV KmoS>çm§dê$Z, N>H$S>çm§dê$Z,nm`rnm`r qH$dm gm`H$btdê$Z JmdmoJmdr àdmg H$aUmè`m Am{U ñWm{ZH$ Ádmar-^mH$arÀ`m ^mH$argmaIo AÞ nM{dUmè`m {~en hoZ«r S>moatJ, Om{H$`a~m~m, em°H$, ñQw>_©, ñQ>mH©$, [aMS>© dmñgaa, ñQ>m\$Za, ~mXa, hmëXZa, nm`g J¡gb dJ¡ao naXoer {_eZatZm Hw$Umbmhr hodm dmQ>ob Ago Amamo½` Am{U {XKm©`wî` bm^bo. AJXr ZìdXr nma Ho$ë`mZ§Vahr `mn¡H$s AZoH$ Y_©Jwê$ àH¥$VrZo AJXr V§XwéñV hmoVo. ZìdXr nma Ho$boë`m nwÊ`mMo AmM©{~en hoZ«r S>moatJ MmbVmZm Ìmg hmoVmo åhUyZ H$mR>r dmnam Agm g„m {Xbm Va Vo Idim`Mo. 'H$mR>r KoD$Z Mmby? _J bmoH$ åhUVrb, hm ~Km, AmVm hm åhmVmam Pmbm!'' 4 Joë`m EH$-XmoZ XeH$m§À`m H$mimV {Ma{dlm§Vr bm^boë`m `m {_eZatÀ`m H$m`m©§Mm bm^ {_imbobo Am{U Ë`m§À`m ghdmgmV Ambobo AZoH$ {¼ñVr Am{U {~Ja{¼ñVr bmoH$ AmO {H$_mZ nÞmer qH$dm gmR>rÀ`m Amgnmg AmhoV. `m {_eZatZr {ejU, gm_m{OH$, Am{U Am{W©H$ joÌmV Ho$boë`m `moJXmZm§Mr `m ì`º$s CÎm_ gmj XoD$ eH$VmV.

^maVr` g_mOmV nwT>rb {nT>çm§gmR>r B{VhmgmMr Zm|X amIÊ`mMr gd` AmT>iV Zmhr Ago åhQ>bo OmVo. `m naXoer {_eZatZm AmnU {dgaV OmV Agbmo Var Ë`m§À`m _m`Xoem§Vrb `wamonmV amo_, O_©Zr Am{U BVa {R>H$mUr `m Y_©Jwê§$Zr Amnë`m ZmVodmB©H$m§Zm, {_Ì_§S>itZm Am{U Y_m©{YH$mè`m§Zm {b{hbobr nÌo, Ë`m§À`m amoO{Zer Am{U VoWrb ñWm{ZH$ ^mfm§V {b{hbobr M[aÌo AmOhr OVZ H$ê$Z R>odbobr AmT>iVmV. _amR>r {¼ñVr g_mOmÀ`m BVHo$M Zìho Va _hmamï´>mVrb VËH$mbrZ g_mOmÀ`m B{VhmgmÀ`m Ñï>rZo hr H$mJXnÌo EH$ _m¡ë`dmZ R>odmM Amho. Amnbm B{Vhmg OmUyZ KoÊ`mgmR>r `wamonmVrb hr O_©Z Am{U b°Q>rZ ^mfm§Vrb hr H$mJXnÌo Yw§S>mim`Mr nmir `mdr hr Zm_wîH$sM åhUmdr bmJob. _amR>r g§V dmS²>:_`mMo g§emoYH$ aoìô. OñQ>rZ ES>dS>© A°~Q> `m§Zm 1920À`m Xaå`mZ B§½bS>_Ü`o Wm°_g ñQ>r\$ÝgZo gmoimì`m eVH$mV {b{hboë`m ' {H«$ñVnwamU' `m _amR>r _hmH$mì`mMr XodZmJar {bnrVrb hñV{bIrV àV AerM Ho$di AnKmVmZoM gmnS>br hmoVr.5 O_©Z Am{U ñdrg Y_©àm§VmÀ`m `oeyg§{K`m§Zr Ho$boë`m npíM_ ^maVmV åhUOo _hmamï´>, Jmodm Am{U JwOamV `m amÁ`m§V ào{fVH$m`m©g 2004 _Ü`o {XS>eo df} nyU© Pmbr, Ë`m{Z{_Îm `m O_©Z, ñdrg, Am°pñQ´>`Z `oeyg§{K` d«VñÏ`m§À`m H$m_mMm AmT>mdm KoUmar EH$ ñ_a{UH$m àH$m{eV H$aÊ`mV Ambr hmoVr. Ë`mdoir `oeyg§{K`m§Zr OnyZ R>odboë`m b°{Q>Z Am{U O_©Z nÌm§Mo, Zm|Xr§Mo Am{U BVa H$mJXnÌm§Mo B§J«OrV ^mfm§Va H$aÊ`mV Ambo hmoVo. 'aoBg- `mÌm' `m {ef©H$mMr hr ñ_a{UH$m naXoer {_eZatÀ`m godo~Ôb ì`º$ Ho$bobr EH$ H¥$VkVmM Amho.6 Ah_XZJa {OëømVrb gdm©V Cno{jV Agboë`m g_mOKQ>H$m§gmR>r Amnbo nyU© OrdZ g_{n©V Ho$boë`m {_eZatn¡H$s AZoH$ Y_©Jwê$ Am{U {gñQ>g© g§J_Zoa `oWrb g|Q> _oarO hm`ñHy$bÀ`m eoOmarb H$~añWmZmV {Ma{ZÐm KoV AmhoV. BVa {_eZatÀ`m H$~ar nyUo, H|$Xi Am{U lram_nya `oWrb X\$Z^y_rV AmhoV.

'g_ Q>mBåg {X {g_|Q>arO Ama H§$Q>oqZJ _moa {hñQ>ar X°Z _oZr ~wŠg' (H$Yr H$Yr nwñVH$m§nojmhr X\$Z^y_rV A{YH$ B{Vhmg AgVmo) Ago \$mXa Á`mo C~ob_oñga `m O_©ZrVrb Y_©Jwê$§Zr Zm{eH$ H°$Wmo{bH$ Y_©J«m_mÀ`m 2003 gmbr à{gÜX Pmboë`m ñ_a{UHo$V Amnë`m g§XoemV åhQ>bo Amho,7 Vo `mg§X^m©V AJXr bmJy nS>Vo. Ë`m WS>½`m§darb {Mam {ZIiV Joë`m, VoWo {Z`{_VnUo H¥$Vk²>Vmnyd©H$ nUË`m dm _oU~Î`m bmdë`m bmdë`m Joë`m Zmhr Var Ë`m_wio Ë`m§À`m H$m`mªMo _mob H$_r hmoV Zmhr. `mn¡H$s AZoH$ {_eZatMr Zmdo H$mimÀ`m AmoKmV {dñ_aUmV Jobr Var gìdmeo dfm©§À`m H$mimV Ë`m§Zr {¼ñVr Am{U {~Ja{¼ñVr g_mOmgmR>r Ho$bobr godm {dgabr OmUma Zmhr.

g§X^©:

1) 'X àm°{_g Am°\$ A aoZ~mo- E {Q´>ã`wQ> Am°\$ bìh Qy> Ada {_eZarO X dobpñà¨J Am°\$ hmon \$m°a X \w$Ma' - Zm{eH$ H°$Wmo{bH$ Y_©àm§VmV {_eZar H$m`m©g 125 df} Pmë`m{Z{_Îm àH$m{eV Ho$bobr ñ_a{UH$m (1878-2003), (nmZ 96)

2) H$m{_b nmaIo, '{¼ñVr {_eZè`m§Mo `moJXmZ', gw{ZVr npãbHo$eÝg, {dVaH$ - gwJmdm àH$meZ, nwUo (2003) (_ZmoJV, nmZo 7 Vo 10)

3) E_. E. S>oìhrS>, ' {_eÝg:H«$m°g-H$ëMab EZH$m¢Q>a A±S> M|O BZ doñQ>Z© B§{S>`m', àH$meH$ - B§{S>`Z gmogm`Q>r \$m°a à_mo{Q>J {¼íMZ Zm°boO', nmoñQ> ~m°Šg 168, H$mpí_ar JoQ>, {X„r, 110 006, (nmZ 48)

4) S>m° A{OV bmoI§S>o, '~«Xa `mogo\$ E§Jb (`oeyg§K)', '{Zamoß`m' _m{gH$, _o 2007, (nmZ 10)

5) '\$mXa ñQ>r\$ZH¥$V {H«$ñVnwamU (n¡bo d Xwgao)', g§nmXH$ : em§Vmam_ ~§S>oby, àH$meH$, `. µJmo. Omoer, àgmX àH$meZ, 689/24, gXm{ed noR>, nwUo 411 002 (1956) (n[a{eï> 3, OñQ>rZ E A°~Q> `m§Mo 'X Q>mBåg Am°\$ B§{S>`m'V à{gÜX Pmbobo nÌ, (nmZ 946 Vo 949)

6) 'aoB©g- `mÌm', O_©Z Am{U ñdrg Y_©àm§VmÀ`m OogwB©Q>g Y_©Jwê$§Zr npíM_ ^maVmV gwê$ Ho$boë`m ào{fVH$m`m©g 150 df} nyU© Pmë`m{Z{_Îm à{gÜX Ho$bobr ñ_a{UH$m, àH$meH$ - \$m. ñQ>°Zr \$Zmª{S>g, nwUo OogwB©Q> Y_©àm§Vm§Mo _w»`m{YH$mar, g§OrdZ Aml_, 38, ggyZ amoS>, nwUo- 411 001 (2004)

7)'X àm°{_g Am°\$ A aoZ~mo- E {Q´>ã`wQ> Am°\$ bìh Qy> Ada {_eZarO X dobpñà¨J Am°\$ hmon \$m°a X \w$Ma', (nmZ 95)

Christians in Mughalai (Marathwada) region

JmdHw$gm~mhoaMm {¼ñVr g_mO

H$m{_b nmaIo

àH$meH$: gwJmdm àH$meZ

1) _moJbmB©Vrb {¼ñVr ' amOdmS>m '

KmoJaJmdbm Amåhmbm Om`Mo Agbo {H$ AmXë`m {Xder Am_Mo _m_m ~¡bJmS>r KoD$Z lram_nyabm `oV AgV. KamVrb Amåhm H$mhr _wbm§Zm _J ~¡bJmS>rMr g¡a KS>V Ago. nhmQ>oM ñd`§nmH$ H$ê$Z ~mB© EH$m H$mnS>çmV ^mH$ar Am{U ~Q>mQ>çmMr ^mOr ~m§YyZ KoB©. ~amo~aÀ`m {nVirÀ`m H$S>rÀ`m Vm§ã`mV nmUr Ago. Xwnmar ~mamÀ`m gw_mamg WmoS>o\$ma nmUr Agboë`m JmoXmdarÀ`m nmÌmV Am_Mr ~¡bJmS>r CVabr {H$ Am_Mm àdmg H$mhr H$mi Wm§~o.

{edam__m_m JmS>rMo ~¡b gmoSy>Z Ë`m§Zm ZXrMo nmUr XmIdyZ AmUë`mZ§Va Ë`m§À`mg_moa H$S>~m Q>mH$s. 'J§Jm Amobm§S>br åhÝOo Ambmo AmnwZ AmVm _moJbmB©V, AmËVm H$m` {Zå_mM nadmg !' Ago åhUV ~mB© Amnë`m _mhoaÀ`m {XeoZo ZOa Q>mH$s. J§JoÀ`m C§M Vramda C^o am{hbo {H$ KmoJaJmdÀ`m {¼ñVamOm _§{XamMo C§M {eIa R>iH$nUo {XgVo Ago Vr Amåhmbm Zoho_r gm§JVo. gH$mi, Xwnmar Am{U g§Ü`mµH$mir àmW©ZogmR>r `m XodimMr K§Q>m dmOVo Voìhm Vmo AmdmO `oWn`ªV EoHy$ `oVmo hohr AZoH$Xm _r {VÀ`m Vm|Sy>Z EoH$V Ambmo Amho. _mÌ Z{XÀ`m H$mR>mda C§Mmda C^m amhÊ`mMm à`ËZ H$ê$Zhr _bm H$Yr Ë`m XodimMo Zm {eIa {Xgbo Zm Xwnmar ~mambm Ë`m K§Q>oMm AmdmO EoHy$ Ambm.

OodU Pmbo {H$ _J _m_m ZXrÀ`m dmhË`m àdmhmOdiÀ`m dmiyV ~marH$ IÈ>m V`ma H$ar. H$mhr jUmVM Ë`m IS>S>çmV nmUr da `oD$ bmJo. Vo nmUr EH$Xm {ZVi Pmbo {H$ _J AmoOirZo Amåhr Vo nmUr {nV Agy. _J nwÝhm Am_Mm ~¡bJmS>rZo àdmg gwê$ hmoB©. naVrMm doY bmJë`mZo ~¡b AmnUhÿZ H$go Xm¡S>V OmVmV, `mMm Ë`mdoir AZw^d `oB©.

JmoXmdarÀ`m EH$m {Vamda npíM_ _hmamï´>mVrb Ah_XZJa {OëømMr gr_maofm Va Xwgè`m {Vamda _amR>dmS>çmVrb Am¡a§Jm~mX {OëømMr gr_maofm Amho. Ah_XZJa {OëømÀ`m _wR>odmS>Jmd `oWyZ JmoXmdar Amobm§Sy>Z ^m_mQ>mU JmdmV àdoe Ho$bm {H$ _moJbmB© gwê$ hmoVo. ñdmV§Í`nyd© H$mimV _amR>dmS>m àXoe h¡Xam~mXÀ`m {ZOm_mÀ`m Vmã`mV hmoVm. hm àXoe _moJbmB©Mm n[aga åhUyZ AmoiIbm OmB©.

JmoXmdarÀ`m àdmhmZo `m XmoZ n[agam§Mr {d^mJUr Ho$br Amho. {ZgJm©À`m `m {d^mJUrZo EH$_oH$m§g AJXr IoQy>Z Agboë`m `m VmbwŠ`m§Mm gm_m{OH$, Am{W©H$, amOH$s`, Eo{Vhm{gH$ Am{U e¡j{UH$ dmagmhr nyU©V: {^Þ am{hbm Amho. {ZOm_emhrV d¡Omnya, J§Jmnya VmbwHo$ _amR>dmS>çmÀ`m BVa ^mJm§à_mUo Xwb©{jV am{hbo Am{U Ë`m§Mr hr nadS> _hmamï´>mÀ`m ñWmnZoZ§Vahr MmbyM am{hbr Amho. `mCbQ> npíM_ _hmamï´>mVrb lram_nya, H$monaJmd VmbwŠ`mbm ghH$mar MidirMo, ObqgMZmÀ`m Omù`mMo Am{U VmH$XdmZ amO{H$` MidirMo Am{U ZoV¥ËdmMo daXmZ bm^bo. JmoXmdarÀ`m {Vam§da C^o am{hbo åhUOo àJV npíM_ _hmamï´>mMo Am{U AmOhr _mJmg am{hboë`m _amR>dmS>çmMo `m gd©M joÌm§Vrb doJionU àH$fm©Zo OmUdVo.

JmoXmdarÀ`m àdmhmZo EH$_oH$m§nmgyZ {d^mJboë`m Ah_XZJa {OëømÀ`m lram_nya, amhþar, g§J_Zoa Am{U amhmVm `m VmbwŠ`m§V Am{U Am¡a§Jm~mX {OëømÀ`m d¡Omnya Am{U J§Jmnya VmbwŠ`m§V gìdmeo dfmªnydu åhUOo {dgmì`m eVH$mÀ`m AIoarg g_m§Va[aË`m {¼ñVr Y_m©§VamMr à{H$`m gwê$ Pmbr hmoVr. Ah_XZJa {OëømV O_©Z, Am°pñQ´>`Z Am{U ñdrg `oeyg§Kr` (OogwB©Q>) `m H°$Wmo{bH$ Y_©Jwê$§À`m g§ñWoMo gXñ` H$m_ H$aV hmoVo Va åhUOo _moJbmB© n[agamV {_eZarO Am°\$ g|Q> \«$mpÝgg S>r goëg (E_EgE\$Eg) `m Xwgè`m H°$Wmo{bH$ Y_©Jwê$§À`m g§ñWoMo \$mXabmoH$ H$m_ H$aV hmoVo.

n{hë`m _hm`wÜXmV 1915 gmbr {~«{Q>em§Zr Ah_XZJa {OëømV H$m_ H$aUmè`m O_©Z ZmJ[aH$ Agboë`m `oeyg§Kr` \$mXam§Mr qhXwñWmZmVyZ hH$mbnÅ>r Ho$br Voìhm _moJbmB©Vrb \«|$M ZmJarH$ Agbobo E_EgE\$Eg Y_©Jwê$ `oeyg§{K`m§À`m _XVrg YmdyZ Ambo. `m {OëømVrb amhmVm Am{U gmoZJmd Y_©J«m_m§V `oeyg§Kr` Y_©Jwê$§À`m AZwnpñWVrV 1921 n`ªV KmoJaJmdMo \$mXa Jw[a`Z Om{H$`a `m§Zr {eS>uOdirb amhmVm `oWo Am{U _amR>dmS>çmVrb Ë`m§Mo EH$ ghH$mar \$mXa Om°Z _oar ~oO} `m§Zr amhþarOdirb H|$Xi `oWo Y_©àgmamMo H$m`© Mmby R>odbo.1 `m _hm`wÜXmV \«$mÝg ho B§½b§S>Mo {_Ìamï´> Agë`mZo OÝ_mZo µ\«o$§M Agboë`m Y_©Jwê$§da {~«{Q>em§Zr Hw$R>bohr {Z~ªY bmXbo ZìhVo..

gZ 1973À`m gw_mamg _m_o~{hUrÀ`m b¾m{Z{_Îm gmVdrbm {eH$V AgVmZm _r KmoJaJmdbm Jobmo Voìhm _bm 'amOdmS>m', 'dog' 'MmdS>r' Am{U '_hma' `m eãXm§Mr n{hë`m§Xm AmoiI Pmbr. dog Zgboë`m Am{U AR>amnJS> OmVrY_m©Mo bmoH$ Zì`mZoM CX`mg Amboë`m Am_ì`m lram_nwa ehamV amhV Agë`mZo VoWo _bm `m eãXm§Mr AmoiI AgUo eŠ`M ZìhVo. KmoJaJmdmV {¼ñVamOmÀ`m XodimnmgyZ H$mhr A§Vamda Agboë`m OmJoV _mÂ`m AmOmo~m§Zr, JmoqdXamd {eZJa|Zr, ^|S>çm§Mo nm§T>è`m _mVrV ~m§Ybobo MmanmM Imoë`m§Mo Ka hmoVo. VoWoM Ë`mdoir em§ËdZ_m_m, {edam__m_m amhV hmoVo. Amgnmg AerM nm§T>è`m _mVrZo ~m§Ybobr AZoH$ Kao hmoVr. hr gd© Kao Agboë`m n[agambm 'amOdmS>m' Ago åhUV AgV. _mPo MwbV_m_m AmoT>çmÀ`m n{bH$S>o Agboë`m eoVmVrb PmonS>r§V amhV AgV. eoVmda Joë`mda A_wH$ OU Hw$R>o Jobm Aer {dMmaUm Pmbr {H$ Vmo 'amOdmS>çmda Agob' Ago CÎma H$mZmda Ambo {H$ _r ~wMH$i`mV nS>V Ago. 'Mm§Xmo~m' _m{gH$mV Am{U BVa Jmoï>r§À`m nwñVH$m§V amOoamOdmS>çm§À`m H$Wm dmMë`m_wio BWo 'amOdmS>m' hm H$m` àH$ma Amho ho H$iV Zgo. `m{df`r _r ~mB©bm {dMmabo Voìhm {VZo {Xboë`m CÎmam_wio Iwbmgm hmoÊ`mEodOr _mÂ`m _ZmVrb Jm|YimV A{YH$M ^a nS>br.

''Ama§ amOdmS>m åhÝOr åhmam§Mr dñVr, åhmadmS>m eãX ~am {XgV Zmhr åhZyZ amOdmS>m Ag§M åhÝË`mV,'' Ago {VMo CÎma hmoVo.

''AJ§ nZ ~mB©, AmnwZ åhma H$eo? AmnwZ Va {I[añVr Zm?'' _mÂ`m `m àíZmbm _mÂ`m {Zaja AmB©H$S>o CÎma ZìhVo. "AmËVm ~mB©, H$m` gm§Jmdm `m ßdmambm?'' Ago AM§ã`mZo Vm|S>mbm nXa bmdV åhUV Vr {~Mmar Jßn ~gbr hmoVr.

`m 'amOdmS>çmÀ`m' bmJyZM AJXr nS>PS>rbm Ambobr EH$ dog hmoVr. ~hþYm `m doern{bH$S>oM OwÝ`m H$mimV Jmd Am{U VoWo C?d{U©`m§Mr dñVr Agmdr. `m JmdmV Vã~b Mmirg df} am{hbobo Am{U `oWoM Xoh R>odbobo \$mXa Om{H$`a~m~m Amnë`m KmoS>mJmS>rV ~gyZ dm KmoS>çmda ñdma hmoD$Z Zoho_rMr `o-Om H$aV AgUma. `wamo{n`Z Agë`mZo qhXw g_mOmVrb Ccca?d{U©`m§à_mUoM Ë`m§Zmhr doerImbyZ KmoS>çmda ~gyZ `oÊ`mOmÊ`mMm _mZ Ë`m§Zm hmoVm. doerÀ`m AmVë`m ~mOybm amOdmS>çmbmbmJyZM Voìhmhr _O~yV pñWVrV Agbobr EH$ MmdS>r hmoVr. amOdmS>çmVM hr MmdS>r Agë`mZo amOdmS>çmV amhUmè`m bmoH$m§MrM Vr hmoVr. amOdmS>çmVrb AZoH$ nwê$f_§S>ir VoWo ~gV Agë`mMo Am{U _rhr VoWo Joë`mMo _bm ñnï> AmR>dVo.

_hmamï´>mV OwÝ`m H$mimV àË`oH$ JmdmV ñn¥í`m§gmR>r Am{U Añn¥í`m§gmR>r Aem XmoZ ñdV§Ì MmdS>çm AgV. gdUm©À`m MmdS>rbm JmdMmdS>r Am{U Añn¥í`m§À`m MmdS>rbm _hma MmdS>r åhUV AgV. Jmd MmdS>rV ~gyZ ñn¥í` _§S>ir, nmQ>rb, VbmR>r Am{U JmdH$sMo H$m_ H$aUmao _hma am_moer ~gyZ JmdMm gm_m{OH$ Am{U emgH$s` H$ma^ma nmhV AgV Va _hma MmdS>rV ~gyZ _hma _§S>ir Amnë`m OmVrMm H$ma^ma nmhV AgV. Aem `m XmoZ MmdS>çm§{edm` Jmdm§V BVa g_mOmÀ`m, OmVrÀ`m ñdV§Ì MmdS>çm ZgV Ago S>m°. e§H$aamd IamVm§Zr {b{hbo Amho.2 A{bµH$S>À`m H$mimV Jmd MmdS>rMo ê$nm§Va g_mO_§{XamV Pmbo Am{U H$mhr {R>H$mUr ~m¡ÜX Y_© ñdrH$maboë`m bmoH$m§Zr _hma MmdS>rMo ~wÜX_§Xra qH$dm ~wÜX{dhma Ago Zm_H$aU Ho$ë`mMo {XgVo. _hma g_mO ~hþg§»`oZo {¼ñVr Y_m©V Joboë`m Jmdm§V AWm©VM `m _hma MmdS>çm§Mr H$mimÀ`m AmoKmV Añn¥í`VoÀ`m Mmbr[aVrà_mUoM nS>PS> Pmbr.

lram_nwa ehamV {edm{edrMm àË`j AZw^d KoVë`mMo _bm AmR>dV Zmhr. Á`m Kam§V gmodù`mAmodù`mMr àWm Ago Ë`mVyZ Ë`m KamVrb BVa ì`º$s¨Mrhr gwQ>H$m Zgm`Mr, Ë`m_wio `m àH$mam~m~V Hw$Ur \$mago _Zmbm bmdyZ KoV ZgV. Xa {Xdmirbm Am_À`m Kar eoOmaÀ`m _mir_amR>m Hw$Qw>§~m§Mr \$amimMr VmQ>o `oV, B©Xbm _wgb_mZ eoOmè`m§Mm era-Hw$a_m `oB© Am{U ZmVmimbm Am_À`mH$Sy>Z \$amimMr VmQ>o Ë`m gJù`m§H$S>o OmV. Am_À`m KamVyZ AmirVrb BVa H$mhr Kam§V AmR>dS>çmVyZ XmoZ-{VZXmVar H$mbdUm§Mr, ^mOr§Mr XodmUKodmU hmoV Ago. a{ddmar Am_À`mH$S>o h_Img demQ>mMo OodU Agë`mZo Ë`m{Xder `m XodmUKodmUrda ñW{JVr Agm`Mr. Ë`m_wio Amnë`m hmVM§ H$mhr bmoH$m§Zm MmbV Zmhr Am{U Vo H$m MmbV Zmhr ho _bm Iyn H$mi H$imboM Zmhr. `m àíZm§Mr CÎmao emoYÊ`mMr {ZH$S>hr Ë`mdoir ^mgbr Zmhr.

_mÂ`m _m_m§~amo~a KmoJaJmdmVrb dm Z{OH$À`m IoS>çm§Vrb H$mhr _mUgo lram_nwamV H$m_m{Z{_Îm Amë`mg Am_À`mhr Kar `oV AgV. Ë`m§À`mgmR>r nmÊ`mMm Vm§ã`m AmUbm {H$ Ë`m§À`mVrb H$mhr OU nmUr {nV ZgV. Ë`mZ§Va Ambobm Mhm KoÊ`mMohr Q>miV AgV. _mPo dS>rbnU bJoM Ë`m§Zm 'g_OyZ' KoD$Z MhmnmÊ`mMm AmJ«h H$aV ZgV. ''~mhoê$Z nadmg H$ê$Z Amboë`m nmìhÝ`mZo nmÝ`mbm, Àhmbm Zmhr åhÝb§ Va CJmM AmJah H$am`Mm ZñVmo. AmnwZ C_OyZ ¿`md§ {H$ hr _mÝg§ _amR>§ AgVrb. Ë`mÝZm Amßë`m hmVM§ MmbV ZñV§,"" Aer ~mB©Mr _J AmVë`m ImobrVbr EH$ g„mdOm {Q>nÊUr Agm`Mr.

AmOmoiÀ`m Ë`m dmñVì`mV _bm n{hë`m§XmM X{bV g_mOmVyZ {¼ñVr Pmboë`m g_mOmÀ`m A§Va§JmMr Am{U gm_m{OH$ nmíd©^y_rMr nwgQ>er OmUrd Pmbr. AmOmoiMr Vr daÀ`m OmVtVrb _mUgo KamV Ambr {H$ Ë`m§Mr dmJUyH$ Amåhm Y_m©§V[aV {¼ñVr g_mOmbm Am_Mr Iar AmoiI Am{U g_mOmVrb Am_Mr OmJm XmIdyZ XoV Ago. Xa a{ddmar XodimV AmnU b°Q>rZ ^mfoV {_ñgm Am{U àmW©Zm H$aV Agbmo Var AmnU H$mhr `wamo{n`Z Zmhr Am{U AmnU g_OVmo {VVH$m Amnbm {¼ñVr g_mO 'nwT>o Jobobm' Zmhr `mMr OmUrdhr Voìhm _bm n{hë`m§Xm Pmbr.

g§X^©:

1) \$mXa \«$mpÝgg _m°Oo (E_EgE\$Eg), eo\$S>©g \$m°a ¼mB©ñQ>- A ñQ>moar Am°\$ X H°$Wmo{bH$ MM© BZ g|Q´>b B§{S>`m- (1907-1960); Am`Am`Eg npãbHo$eÝg, B§{S>`Z BpñQ>Q>çwQ> Am°\$ pñn[aÀ`wA[a{bQ>r, 80, âbrQ> ñQ´>rQ>, amOmOrZJa, ~|Jbmoa, 560 010 (1990) (nmZ 75); Am{U ^m. A. nbKS>_b, 'g§J_Zoa Y_©J«m_mbm 75 df} nyU© hmoVmV', ' {Zamoß`m' _m{gH$ , Am°JñQ> 1967, (nmZ 114)

2) S>m°. e§H$aamd IamV, '_hmamï´>mVrb _hmam§Mm B{Vhmg - OmVrMr CËnÎmr d {dH$mgmMm B{Vhmg,' `ed§Vamd MìhmU g_mOemó g§emoYZ H|$Ð Am{U ^maVr {dÚmnrR> nwUo, B§Ðm`Ur gm{hË`, 273, e{Zdma noR>, nwUo 411 030 (2003); (nmZ 57 Am{U 58)

(nyd©à{gÜXr-'gwJmdm' _m{gH$, OyZ 2007) 

Eternal rest for Fr Gurien Jacquier

KmoJaJmdMo \$mXa Om{H$`a~m~m (Am¡a§Jm~mX {OëømVrb {¼ñVr {_eZ H$m`© - B g.1892 nmgyZ)

H$m{_b nmaIo

gwJmdm àH$meZ

22) Om{H$`a~mdm§Zm {Ma{dlm§Vr

dmT>Ë`m d`mo_mZm_wio \$mXa Om{H$`a~mdm§Zm nydugmaIo qhS>Uo AeŠ` Pmbo. {_eZH$m`m©{df`r Ë`m§Mm CËgmh H$m`_ am{hbm hmoVm Var WH$bobo eara Ë`m§À`m `m gigiË`m CËgmhmbm gmW XoÊ`mg AmVm ZH$ma XoV hmoVo. 1935 À`m Owb¡V KmoJaJmdmV Om{H$`a~m~m§Mo gmhmæ`H$ åhUyZ \$mXa AmPm[aAg {S>_obmo `m§Mr Zo_UyH$ Pmbr. d¥ÕËdmH$S>o PwH$boë`m Om{H$`a~m~m§H$Sy>Z ào{fVH$m`mªMo YS>o {eH$V \$mXa {S>_obmo `m§Zr Z§Va KmoJaJmd {_eZH$m_mMr gyÌo Amnë`m hmVmV KoVbr. 1944 _Ü`o Om{H$`a~m~m§Zr {_eZH$m_mVyZ {Zd¥Îmr ñdrH$mabr. _mÌ Ë`mZ§Vahr Ë`m§Zr \$mÝg `m Amnë`m _mV¥^y_rH$S>o Ymd KoVbr Zmhr dm ZmJnya `m Ë`m§À`m Y_©àm§VmÀ`m _w»` ehamV {dlm§VrgmR>r Vo Jobo Zmhr. Amnbr H$_©^y_r Agboë`m KmoJaJmd `m N>moQ>çmem IoS>oJmdmVM Ë`m§Zr Amnbo AIoaMo {Xdg Kmb{dUo ng§V Ho$bo.

Amnbm A§V Odi Ambm ho Om{H$`a~m~m§Zr AmoiIbo Voìhm Ë`m§Mo _Z H¥$VmW© hmoVo. Amnë`m ào{fVH$m`m©~m~VrV Vo {ZpíMVM g_mYmZr hmoVo. gZ 1947 gmbr KmoJaJmd {_eZ H|$ÐmÀ`m hÔrVrb Jmdm§Vrb H°$Wmo{bH$m§Mr g§»`m 6 hOma 700 hmoVr Va ~moaga {_eZ H|$ÐmV 4 hOma 500 OUm§Zm ~m{áñ_m XoÊ`mV Ambm hmoVm. gÎmmdÞ dfmªÀ`m {_eZH$m`mªV Ë`m§Zr eoH$S>mo bmoH$m§Zm {¼ñVr Y_m©V AmUbo hmoVo. eoH$S>mo ~mbH$m§da n{dÌ nmUr qenSy>Z Ë`m§Zr Ë`m§Mm ~m{áñ_m Ho$bm hmoVm. Ë`mn¡H$s AZoH$ Vê$U-VéUtMr Am{U Z§Va Ë`m§À`mhr _wbm-_wbtMr XodimV b½Zo bmdÊ`mMm `moJhr Ë`m§Zm bm^bm. XmoZ-VrZ {nT>çm§Vrb bmoH$m§Mm Ago ñZmZg§ñH$ma H$aÊ`mMm `moJ Hw$Um Y_©Jwê$À`m Am`wî`mV ghgm `oV Zmhr. H$maU nmMghm qH$dm Xhm dfmªZ§Va Ë`m§Mr doJdoJù`m {_eZ H|$ÐmV ~Xbr hmoV AgVoM. ZmJnya Y_©àm§VmVrb BVa gd© Y_©Jwê§$À`mhr gmVË`mZo doJdoJù`m {_eZ H|$ÐmV ~Xë`m hmoV AgV. _mÌ `m H$mimV {~en Agboë`m Ë`m§À`m Hw$Urhr Y_m©{YH$mè`m§Zr amhmVm `oWrb H$mhr dfm©§Mm AndmX dJiVm Om{H$`a~m~m§Zm KmoJaJmdmVyZ XwgarH$S>o hb{dbo Zmhr, ho {deof åhUmdo bmJob. Amnë`m XrKm©`wî`mVrb Mma XeH$m§hÿZ A{YH$ H$mi Om{H$`a~m~m§Zr KmoJaJmdmVM {_eZar åhUyZ H$m_ Ho$bo hmoVo. Ë`m_wio AmnU bmdbobr AZoH$ amonQ>o _hmd¥jo Pmbobr nmhÊ`mMo ^m½` `m _hmËå`mbm bm^bo.

gZ 1947 À`m \o$~«wdmarÀ`m AIoarg Om{H$`a~m~m§Zm Aeº$nUm_wio {¼ñVamOm _§{XamV n{dÌ {_ñgm gmOar H$aUo AeŠ` Pmbo. _mM©AIoarg Ë`m§Mo {b{hUo Am{U {\$aUogwÜXm ~§X Pmbo, Amnë`m Imobr~mhoa nS>Uo Ë`m§Zm AeŠ` Pmbo. Ë`mdfu BñQ>a gUmÀ`m {Xder Ë`m§Zr AmOmar ì`º$s¨gmR>r, _¥Ë`weæ`oda Agboë`m ì`º$s§gmR>r {Xë`m OmUmè`m A§Ë`ä`§J åhUOo eodQ>À`m ñZmZg§ñH$mamMr _mJUr Ho$br. nmñH$m qH$dm BñQ>a gUm{Z{_Îm AmgnmgÀ`m IoS>çm§VyZ KmoJaJmdmV Amboë`m bmoH$m§Mm Ë`m§Zr H$m`_Mm {Zamon KoVbm. Om{H$`a~m~m§Mo ho ~hþYm eodQ>MoM Xe©Z `mMr OmUrd Ë`mn¡H$s AZoH$ bmoH$m§Zm Pmbrhr Agob. Ë`mZ§Va OdiOdi XmoZ _{hÝ`m§Z§Va åhUOo 20 _o 1947 amoOr Om{H$`a~m~m§Mo {ZYZ Pmbo.

Om{H$`a~m~m§Mo {Zdm©U Pmbo Voìhm _mPo AmB©-d{S>b KmoJaJmdmVM hmoVo. _mÂ`m AmB©À`m YmH$Q>çm ~{hUrÀ`m åhUOo AZwg`m_mderÀ`m Am{U H$m{eZmWH$mH$m ^mboamd `m§À`m b½Zm{Z{_Îm Vo _mÂ`m AmOmoimg Ambo hmoVo. Ë`mH$mimV b½Zg_ma§^ Mma-nmM {Xdg MmbV Ago. n{hë`m {Xder hiX bmdÊ`mMm H$m`©H«$_ Ago. Ë`mZ§Va JS>m§JUoamgmR>r ^mdr dYy Am{U da ZmVodmB©H$m§H$S>o Am{U eoOmamnmOmè`m§H$S>o eod`m ImÊ`mgmR>r Amnë`m bdmOå`mgh {\$aV Ago. _mderMo b½Z bmJë`mZ§Va Om{H$`a~m~m§Mo {ZYZ Pmbo. Ë`m_wio Ë`m{Xder hmoUmam Hw$§H$dmMm qH$dm \$i ^aÊ`mMm b½Zg_ma§^mMm eodQ>Mm H$m`©H«$_ aÔ H$aÊ`mV Ambm hmoVm, ho _r _mÂ`m AmB©-d{S>bm§H$Sy>Z AZoH$Xm EoH$bo Amho. b¾g_ma§^mgmR>r JmdmoJmdm§hÿZ Ambobr nmhþUo_§S>ir _J Om{H$`a~m~m§À`m A§Ë`g§ñH$mamÀ`m {dYrV gh^mJr Pmbr. {¼ñVamOm Xodimnmer, XodimVrb doXrÀ`m g_m§Va ~mOybm Om{H$`a~m~m§Zm {Ma{ZÐm XoÊ`mV Ambr. KmoJaJmd n[agamVrb AZoH$ {¼ñVr, AmOy~mOyÀ`m JmdMr nmQ>rb_§S>ir Am{U BVa {~Ja{¼ñVr bmoH$ _moR>çm g§»`oZo A§Ë``mÌog hOa hmoVo. Ago åhUVmV H$s Om{H$`a~m~m AË`dñW Agë`m_wio JmoXmdarÀ`m nbrH$S>rb Ah_XZJa {OëømVrb haoJmd `m `oeyg§Kr` {_eZ H|$ÐmVyZ Ë`m§À`m X\$Z{dYrgmR>r ednoQ>r Ë`m§À`m {ZYZmAmYrM KmoJaJmdmV AmUyZ R>odÊ`mV Ambr hmoVr.

Om{H$`a~m~m§À`m {Zdm©UmZ§Va MmaM _{hÝ`mZ§Va KmoJaJmd {_eZ H|$ÐmVrb XmoZ VéUm§Zr Y_©Jwê$ åhUyZ {Xjm ñdrH$mabr. \$mXa Omogo\$ ~ZgmoS>o Am{U \$mXa \$mpÝgg Po{d`a Jm`H$dmS> `m§Mm Jwé{Xjm{dYr ZmJnyamV 29 gßQ>|~a 1947 amoOr nma nS>bm. Ë`mAmYr XrS> _{hZo AmYr ^maVmbm ñdmV§Í` {_imbo hmoVo Am{U _amR>dmS>çmV ào{fV H$m`© H$aÊ`mgmR>r n{hë`m§XmM ho XmoZ ^y{_nwÌ nwT>o Ambo hmoVo. KmoJaJmd {_eZmVrb n{hë`m ñWm{ZH$ Vê$Um§À`m Jwê${XjoMm g{dñVa d¥Îmm§V Ë`mdoir '{Zamoß`m' _m{gH$mZo à{gÜX Ho$bm hmoVm.

gZ 1997bm \$mXa Om{H$`a~m~m§À`m nÞmgmì`m nwÊ`{VWr{Z{_Îm `m _hmËå`mÀ`m H$~arda Ë`m§Mm nyUm©H¥$Vr nwVim C^maÊ`mV Ambm. Ë`m§À`m Am{U \$mXa _moÝVoamo§À`m g_mYrda N>V C^maÊ`mV Ambo, AmOy~mOy§Zr bmoI§S>r JOm§Mo ~m§YH$m_ H$aÊ`mV Ambo. Om{H$`a~m~m dmnaV Agbobr KmoS>mJmS>rhr `m ñ_maH$mV R>odÊ`mV Ambr Amho. `m n[agamVrb H$moUVrhr ì`º$s KmoJaJmd `m VrW©joÌr Ambr Va `m ñ_maH$mbm AmdOy©Z ^oQ> XoVo. VoWo jU^a ñVãY amhÿZ H«w$gmMr IyU H$ê$Z Om{H$`a~m~m§Zm AmXam§Obr dmhVoM. Ë`m{Z{_Îm \$mXa Om{H$`a~m~m§Mo EH$ V¡b{MÌ N>mnÊ`mV Ambo hmoVo. `m n[agamVrb AZoH$ {¼ñVr Kam§V hm a§JrV \$moQ>mo q^Vrda bmdbobm Amho ho _r nm{hbo Amho. `mMdfu eoOmaÀ`m dmhoJmdmVrb XodimÀ`m n[agamVhr Om{H$`a~m~m§À`m AYm©H¥$Vr nwVù`mMo AZmdaU H$aÊ`mV Ambo hmoVo.

Am¡a§Jm~mX {OëømVrb bmoH$m§_Ü`o Om{H$`a~m~m§~Ôb AZoH$ Am»`m{`H$m àM{bV AmhoV. ho Y_©Jwê$ JmdmoJmdÀ`m ^oQ>rda OmV AgV, Ë`mdoir amÌr PmonÊ`mgmR>r Ë`m§Zm Imobr Zgm`Mr. Ë`mdoir JmdmVrb bmoH$m§Zm Amnë`m_wio Hw$R>bmhr Ìmg hmoD$ Z`o åhUyZ Vo ñ_emZmV _w¸$m_ H$aV AgV, Ago OwZo AZoH$ bmoH$ gm§JV AgVmV.

KmoJaJmdMo Y_©Jwê$ \$mXa ñQ>r\$Z Aë_oS>m {¼ñVamOm _§{Xa n°[aeÀ`m ' {M§VZ' `m _wInÌmV nwT>rb AmdmhZ Ho$bo hmoVo: ''gH$b {¼ñVr ~m§Ydm§Zm {dZ§Vr H$aÊ`mV `oVo H$s _mirKmoJaJmd n°[ae_YyZ \$m. Om{H$`a~m~m `m§À`m OrdZmda nwñVH$ àH$m{eV H$aÊ`mMm Am_Mm _mZg Amho. `mgmR>r Á`m§À`m OrdZmV \$m. Om{H$`a `m§À`m _Ü`ñWrZo H$mhr M_ËH$ma KS>bo Amho, Zdg nyU© Pmbo Amho qH$dm AmOma ~ao Pmbo Amho, Ë`mMr gmj boIr ñdê$nmV qH$dm àË`j `oD$Z _m{hVr H$WZ H$amdr VgoM Om{H$`a \$mXam§À`m OrdZmVrb H$mhr KQ>Zm, àg§J AmnUmg _mhrV Agë`mg g§X^m©gh g§nmXH$mg H$idmdo.''

`m AmdmhZmg à{VgmX åhUyZ H$mhr ì`º$s§Zr Amnbo AZw^d gm§{JVbo. `mn¡H$s _w§~B©Vrb A§Yoar `oWrb Eg. E_. nmaIo `m§Mm nwT>rb boI 'qMVZ' _m{gH$mÀ`m E{àb 2004À`m A§H$mV à{gÜX Pmbm hmoVm:

^{dî`dmUr

nnm gm§JV AgV _mirKmoJaJmd `oWrb MM© ~m§YÊ`mMo AWH$ n[al_ \$mXa Om{H$`a~m~m§Zr Ho$bo. MM©Mm OwZm _Zmoam nmSy>Z Zdm _Zmoam ~m§Ymd`mMm hmoVm. Vmo OwZm _Zmoam EH$m ~«Xam§Zr KUmÀ`m XmoZ Q>moë`m§_Ü`o nmS>bm hmoVm, Zdm C§M _Zmoam ~m§YyZ Ë`mda AdmT>ì` ~ob (K§Q>m) MT>dm`Mr hmoVr. Vr AdmT>ì` K§Q>m \$mXa Om{H$`a~m~m§Zr EH$Q>çmZo da MT>{dbr hmoVr. Vr da MT>{dV AgVmZm Ë`m§Zm Iyn Ìmg Pmbm. Vo Iyn AmOmar nS>bo åhUyZ BÀN>m ZgVmZm Ë`m§Zm _m`Xoer naV Omdo bmJbo. VoWo AmVS>çmMo Am°naoeZ `eñdr Pmë`mZ§Va nyU© ~ao hmoD$Z Vo _mirKmoJaJmd `oWo naV Ambo. naXoemVyZ naV `oVmZm Ë`m§Zr EH$ J«m_mo\$moZ AmUbm hmoVm. Ë`mdarb JmUo EoH$m`bm JmdmVrb gd© bhmZWmoa _§S>ir O_m hmoV AgV. \$mXa KmoS>çmdê$Z amoO JmdmV \o$a\$Q>H$m _marV. Aem ~è`mMem AmR>dUr nnm Amåhmbm gm§JV AgV. na§Vw `m gdm©hÿZ doJir d gX¡d bjmV am{hbobr AmR>dU Ë`m§Zr Ho$bobr ^{dî`dmUr.

_mPo nnm _mirKmoJaJmd `oWo {eH$bo d Ë`m§À`m ghdmgmV ~aoM {Xdg hmoVo. \$mXa Om{H$`a~m~m§À`m {eH$dUrMm _wbm§da ~amM à^md nS>V Ago. Ë`m_wioM EH$ {Xdg gm`§H$mir Mma _wbo \$mXa Om{H$`a~m~m§À`m ê$_da Jobr d Ë`m§Zr Y_©Jwê$ hmoD$Z XodmMr godm H$aÊ`mMr BÀN>m àJQ> Ho$br. Ë`mda \$mXam§Zr Ho$di Ë`m§À`mH$S>o nmhÿZ pñ_V Ho$bo. Xwgè`m {Xder \$mXa dJm©V Jobo. gd© _wbm§Zr CRy>Z \$mXam§Zm A{^dmXZ Ho$bo. Z§Va \$mXa J§^ra AmdmOmV ~moby bmJbo. ''_wbm§Zmo, Vw_À`mVrb Mma _wbo Y_©Jwê$ hmoD$ BÀN>rV AmhoV.'' Z§Va Ë`m§Zr Mmahr _wbm§Zm C^o amhÊ`mg gm§{JVbo d àË`oH$mH$S>o diyZ åhUmbo, ''JmoqdX, Vy \$mXa hmoUma Zmhrg d b¾gwÜXm H$aUma Zmhrg. WmoamV, Vy {ddmh H$ê$Z gwIr g§gma H$aerb. AmZ§X (_mPo nnm), VwPo XmoZ {ddmh hmoVrb d ~ZgmoS>o, Vy \$mXa hmoerb.'' Am{U _moR>onUr Mm¡Km§À`mhr ~m~VrV \$mXam§Zr Ho$bobr ^{dî`dmUr V§VmoV§V Iar R>abr Amho.''

H°$Wmo{bH$ Y_©g§ñWoZo Om{H$`a~m~m§Zm g§V åhUyZ _mÝ`Vm {Xbobr Zmhr. _Xa Voaogm§À`m g§VnXmMm ~hþ_mZ XoÊ`mMr à{H$`m h„r Mmby Amho. g§VnUmMm hm ~hþ_mZ \$mXa Om{H$`a~m~m§Zmhr XoÊ`mV `mdm Aer _mJUrhr Hw$Ur Ho$bobr Zmhr. BWë`m J«m_rU n[agamVrb bmoH$m§Zm Aem Am¡nMm[aH$ à{H«$`oMr Iao nm{hbo Va _m{hVrhr Zmhr qH$dm JaOhr ^mgV Zmhr. Jobr AZoH$ df} Amnë`m dmS>d{S>bm§H$Sy>Z Am{U BVam§H$Sy>Z ho bmoH$ Om{H$`a~m~m§À`m H$m_m{df`r, _hmZVog§~Yr AZoH$ H$Wm, X§VH$Wm EoH$V Ambo AmhoV. `m n[agamVrb bmoH$m§Zr Va KmoJaJmdÀ`m `m ào{fVmbm Ë`m§À`m h`mVrVM g§VnX ~hmb Ho$bo hmoVo.