Did you like the article?

Showing posts with label Iravati Karve. Show all posts
Showing posts with label Iravati Karve. Show all posts

Friday, April 23, 2021

पंडिता रमाबाई

अमोल पालेकर यांनी दिग्दर्शित केलेल्या `समाजस्वास्थ'कार रघुनाथ धोंडो कर्वे यांच्या चरित्रावरच्या 'ध्यासपर्व' या डाक्युमेंटरीमधील हा अगदी सुरुवातीचा प्रसंग. पांढरीशुभ्र साडी घातलेली आणि केशसंभार पूर्ण धवल असलेली उतारवयाची एक स्त्री केक कापत आहे असा तो सीन आहे. महर्षी धोंडो केशव कर्वे यांनीे बालविधवा असलेल्या गोदूबाईशी विवाह केला आहे आणि त्यांच्या पहिल्या बायकोपासून झालेला मुलगा रघुनाथ खिन्न मनाने हे सगळे पाहतो आहे असे हे दृश्य.

यातली केक कापणारी महिला आहे पंडिता रमाबाई, कारण बालविधवा गोदूबाई ही त्यांच्याच अनाथाश्रमातली मुलगी आणि बालविधवेचा हा पहिला पुनर्विवाह ही भारतातली एक सामाजिक क्रांतीच होती. पंडिता रमाबाईंची भूमिका साकारली आहे विजयाबाई मेहता यांनीं.

मात्र गोदूबाईचे किरकोळ प्रकृतीच्या कर्वे यांच्याशी लग्न ठरवताना रमाबाईंनी अट घातली होती, आपल्या या 'जावईबापूं'नी आधी स्वतःचा विमा उतरवून घ्यावा, उगाच गोदू पुन्हा बालविधवा झाल्यास तिचे हाल व्हायला नको ! गंमतीचा भाग म्हणजे महर्षी कर्वे यांनी पुढे आयुष्याची शंभरी पार केली ! लक्ष्मीबाई आणि रेव्ह. नारायण वामन टिळकांचे चिरंजीव देवदत्त टिळक यांनी `पंडिता रमाबाई - महाराष्ट्राची तेजस्विनी' या चरित्रात हा प्रसंग रेखाटला आहे.

एक अत्यंत तेजस्वी व्यक्तिमत्व असलेल्या पंडिता रमाबाई यांचा २३ एप्रिल हा जन्मदिन.

मूळच्या कर्नाटकातल्या असलेल्या रमाबाई डोंगरे यांची महाराष्ट्र हीच कर्मभूमी. महाराष्ट्रातील काही अगदी मोजक्या म्हणजे एका हाताच्या बोटांवर मोजता येतील अशा काही विदुषींमध्ये मी त्यांचा समावेश करील. महाराष्ट्र ही तशी संशोधक आणि विद्वानांची खाण. `महाराष्ट्र चरित्रकोश : इ. स. १८०० ते इ.स. २०००’ या माझ्या चरित्रकोशात मी अनेक विद्वानांची अल्पचरित्रे दिली आहे, त्यात विदुषी म्हणता येईल अशी फारच कमी व्यक्तिमत्वे मला आढळली.

इरावती कर्वे, दुर्गाबाई देशमुख (सी. डी देशमुख यांच्या पत्नी), दुर्गा भागवत अशा त्या नावे घेण्यासारख्या महाराष्ट्रातील इतर काही विदुषी. यांमध्ये पंडिता रमाबाईंचे फार वरचे स्थान आहे.

पंडिता रमाबाई म्हटले कि ब्राह्मण समाजातून ख्रिस्ती होऊन या धर्माचा प्रचार करणारी महिला असेच चित्र समोर येते. पण पंडिता रमाबाई यांनी याहून खूप काही केले आहे. काँग्रेसच्या १८८०च्या दशकात सुरुवातीच्या अधिवेशनात हजेरी लावणाऱ्या मोजक्या महिलांमध्ये त्या होत्या, हंटर शिक्षण आयोगासमोर त्यांनी भारतीय महिलांच्या शिक्षणाच्या गरजेची जोरदार बाजू मांडली. बालविधवा, परित्यक्त्या आणि अनाथ मुलींसाठी त्यांनी किती कार्य केले हेसुद्धा समजून घेतले पाहिजे. त्या तरुण वयात विधवा झाल्या, शिवाय त्या ख्रिस्ती मिशनरी, म्हणून पुण्यातील आघाडीच्या दैनिकात त्यांची 'रेव्हरांडा' असा द्विअर्थी शब्द वापरुन म्हणून संभावना, हेटाळणी केली गेली, जसे मिशनरींच्या जवळ गेल्याने महात्मा फुले यांना 'रेव्हरंड फुले' असे म्हणले गेले.

काम करणाऱ्या, घराबाहेर पडणाऱ्या महिलांसाठी नऊवारी साडी ऐवजी सहावारी गोल साडी चांगली, असा प्रचार करणाऱ्या पंडिता रमाबाई. त्यांची मुलगी मनोरमा मेधावी यांनी केडगावात अंधांसाठी भारतातील पहिली शाळा सुरु केली आणि तिथे ब्रेल लिपी शिकवली. केडगावातून पुण्यात डेक्कन कॉलेजात चारचाकी वाहन चालवत येणारी मनोरमा मेधावी महाराष्ट्रातील किंवा पुण्यातील बहुधा पहिली महिला. नंतरच्या काळात इरावती कर्वे यांनी पुण्यातील पेठेंत स्कुटरवरुन प्रवास करत असाच विक्रम केला होता.

पंडिता रमाबाई यांनी मराठी आणि इंग्रजी भाषांत विविध विषयांवर अनेक पुस्तके लिहिली, बायबलचे मूळ हिब्रू आणि ग्रीक भाषांतून भाषांतर करणाऱ्या त्या जगातील पहिला महिला. आजही बायबलचे मराठीत भाषांतर करणाऱ्या त्या एकमेव महिला आहेत. पंडिता रमाबाईंवर आजवर मराठी, इंग्रजी आणि इतर भाषांत जितकी चरित्रे आणि पुस्तके लिहिली गेली आणि आजही लिहिली जाताहेत, तितकी पुस्तके महाराष्ट्रातील कुणाही महिलेवर आतापर्यंत लिहिली गेलेली नाहीत.

ज्योत्स्ना देवधर (पॉप्युलर प्रकाशन १९९०) यांचे `रमाबाई' , सिसिलिया कार्व्हालो यांचे 'महाराष्ट्राचे शिल्पकार: पंडिता रमाबाई' (महाराष्ट्र राज्य साहित्य आणि संस्कृती मंडळ (२००७) आणि अनुपमा निरंजन उजगरे यांचे `पंडिता रमाबाई' (साहित्य अकादमी २०११) ही अगदी अलिकडची त्यांची प्रसिद्ध झालेली काही चरित्रे.

पंडिता रमाबाईंनी आपल्या वैयक्तिक आणि सामाजिक जीवनात अनेक वादळांना तोंड दिले. त्यांचे एकूण व्यक्तिमत्व कुणालाही अचंबित करेल असेच आहे. 'ख्रिस्ती मिशनरींचे योगदान' (2003 ) या माझ्या पुस्तकाची सुरुवातच या विदुषी आणि समाजसुधारक व्यक्तिमत्वाच्या प्रकरणाने होते.

या थोर व्यक्तिमत्वाला त्यांच्या जयंतीनिमित्त अभिवादन !

Camil Parkhe 23 April 2021

Wednesday, June 10, 2020

इरावती कर्वे महाराष्ट्रातील अगदी बोटांवर मोजता येणाऱ्या विदुषींमध्ये इरावतीबाईंचा समावेश होतो!

महाराष्ट्रातील अगदी बोटांवर मोजता येणाऱ्या विदुषींमध्ये इरावतीबाईंचा समावेश होतो!
ग्रंथनामा - वाचणारा लिहितो
कामिल पारखे

आम्हाला बहुधा सहाव्या इयत्तेत इरावती कर्वे यांचा धडा होता. ‘परिपूर्ती’ या शीर्षकाच्या त्या धड्याची दोन पाने आणि सुरुवातीला इरावतीबाईंच्या छायाचित्रांसह त्यांची ती छोटीशी माहिती आजही माझ्या नजरेसमोर आहे. त्या कॅन्सरने गेल्या हेसुद्धा त्या परिचयात सांगितले होते. इतका त्या छोट्याशा लेखाने माझ्या मनावर खोल परिणाम केला होता.
काही वर्षांपूर्वी एका पुस्तकाच्या दुकानात ‘परिपूर्ती’ या शीर्षकाचा कर्वे यांचा लेखसंग्रह दिसला अन लगेच विकत घेतला. पुस्तकाच्या जीर्ण पानांच्या आणि विटलेल्या रंगांवरून ते खूप जुने आहे हे दिसतच होते. देशमुख आणि कंपनीच्या १९९० सालच्या दहाव्या पुनर्मुद्रित आवृत्तीच्या त्या १४६ पानी पुस्तकाची किंमत होती २५ रुपये. एका बैठकीत त्या पुस्तकातील अनेक लेख मी अधाशीपणाने वाचले. अलीकडेच या पुस्तकाची नवी आवृत्ती दिसली आणि एक अमूल्य साहित्य ठेवा म्हणून आपल्याकडे दुसरी एक प्रत असावी म्हणून तेही पुस्तक घेतले.
काही दिवसांपूर्वी या पुस्तकाची जुनी प्रत हातात आली तेव्हा सहज म्हणून पुस्तकाची पहिली आवृत्ती आणि नंतरच्या आवृत्त्यांचे प्रकाशन वर्षं यावर नजर टाकली. ‘परिपूर्ती’ या पुस्तकाची पहिली आवृत्ती १९४९ साली प्रसिद्ध झाली आहे आणि लेखिकेच्या हयातीतच म्हणजे १९६९पर्यंत या पुस्तकाच्या चार आवृत्त्या निघाल्या होत्या. मी नव्याने घेतलेल्या पुस्तकाची सोळावी आवृत्ती २०११ साली प्रसिद्ध झाली होती.
इरावतीबाई या काही रूढार्थाने लोकप्रिय लेखिका नाहीत. मराठी साहित्याच्या इतिहासात कुठल्याही प्रकारे प्रमोट न करता वा एखाद्या विशिष्ट विचारसरणीचे वा प्रचारकी साहित्य नसूनही इतक्या आवृत्त्या प्रसिद्ध होणे बहुतेक दुर्मीळ असावे.
साहित्य अकादमी वा ज्ञानपीठ यांसारखा प्रतिष्ठेचा पुरस्कार मिळूनही एखाद्या मराठी पुस्तकास वाचकांची मागणी वाढेलच असे नसते असा कटु अनुभव आहे. या पार्श्वभूमीवर इरावतीबाईंच्या एकूण पाच आवृत्त्या निघालेल्या ‘गंगाजल’ या ललित लेखसंग्रहाचे आणि सहा आवृत्त्या निघालेल्या ‘भोवरा’ या तिसऱ्या ललित लेखसंग्रहाचे वेगळेपण उठून दिसते. यामध्ये देशमुख आणि कंपनी या प्रकाशनसंस्थेने दाखवलेली चिकाटी महत्त्वाची असली तरी वाचकांनी या पुस्तकास दिलेली दादही तितकीच महत्त्वाची आहे.
‘परिपूर्ती’ या शीर्षकलेखात इरावतीबाईंनी एक छोटासा प्रसंग रेखाटला आहे. एका शाळेच्या कार्यक्रमास मुख्य पाहुणे म्हणून आलेल्या लेखिकेची ओळख करून दिली जात आहे. या प्रस्तावनेस काही मिनिटे लागतील असा विचार करून लेखिका आपल्या विचारात गढून जाते. मधूनमधून ओळख कुठपर्यंत पोहोचली आहे, याचा अंदाज घेत त्या परत आपल्याच विचारात गढून जातात. ओळख करून देणारी निवेदिका सांगते की, इरावतीबाई अमुकअमूक यांच्या कन्या आहेत, शिक्षणमहर्षी धोंडो केशव कर्वे यांच्या सूनबाई आहेत; फर्ग्युसन कॉलेजचे प्राचार्य दिनकर कर्वे यांच्या पत्नी आहेत...
ओळख करून दिली जाताना लेखिका आपल्या मामंजींबद्दल विचार करतात; प्राचार्य असलेल्या आपले पती दिनूविषयी आणि त्यांच्या पती-पत्नींच्या नातेसंबंधाबद्दल विचार करतात.  त्या लिहितात- ‘एकमेकांची मनःस्थिती कळायला बोलायची गरज आहेच कुठे? पाठमोरा असला तरी नाही का मला समजत की, आज काही तरी बिघडले आहे म्हणून?’
इरावतीबाईंची ओळख आटोपल्यानंतर त्या आपले व्याख्यान देतात. मात्र त्यानंतर दिवसभर त्या निवेदिकेने आपली संपूर्ण ओळख करून दिली नाही असे त्यांना राहून राहून वाटते. त्यांच्या मनाची चुटपुट दुसऱ्या दिवशीचीही कायम राहते.
दोन दिवसानंतर त्या घरी जाताना त्यांच्या कानावर पडते-  “ ‘अरे, शू: शू: पाहिलीस का? ती बाई जाते आहे ना, आपल्या वर्गातल्या कर्व्याची आई बरं का...’ ”
लेखिका म्हणते, ‘...मी थांबले. पण चुटकी वाजवली. त्या दिवशी बाईंनी सांगितलेली ओळख आज पुरी झाली.’ 
मराठी साहित्याचा मी अभ्यासक नाही, तरीही इरावतीबाईंची दिसेल ती पुस्तके मी विकत घेऊन वाचलेली आहेत. त्यांच्याविषयी माझ्या मनात कुतूहल होण्यास दुसरे एक कारण म्हणजे त्यांच्या लहानपणाच्या एक जवळच्या सखी आणि नातलग असलेल्या शकुंतला परांजपे. म्यानमार येथे जन्मलेल्या इरावतीबाईं त्या काळच्या फर्ग्युसन कॉलेजचे प्रिन्सिपल रँग्लर परांजपे यांच्या घरी शंकुतला यांच्याबरोबर राहिल्या. त्या काळच्या घरातल्या गंमतीजमती; वाद आणि थट्टामस्करी त्यांनी ‘दुसरे मामंजी’ या लेखात सांगितल्या आहेत.
शकुंतलाबाई नंतर रघुनाथ धोंडो कर्वे यांच्या संततीनियमन प्रचार मोहिमेत सहभागी झाल्या. त्यांना सरकारने ‘पद्मभूषण’ किताबाने १९९० साली सन्मानित केले, तेव्हा ‘इंडियन एक्सप्रेस’साठी त्यांची मुलाखत मी घेतली. तेव्हापासून आम्हा दोघांची गट्टी जमली. शकुंतलाबाई आणि र. धों. कर्वे यांच्या नातलग असलेल्या आणि त्यांच्याविषयी लिहिणाऱ्या इरावतीबाईंबद्दल मला त्यामुळे औत्सुक्य निर्माण झाले होते.
महाराष्ट्रातील अगदी बोटांवर मोजता येणाऱ्या पंडिता रमाबाई, दुर्गा भागवत यांच्यासारख्या विदुषींमध्ये इरावतीबाईंचा समावेश होतो. त्यांनी लिहिलेल्या ललितलेखांचे तीन संग्रह प्रसिद्ध झाले आहेत. यापैकी ‘परिपूर्ती’ आणि ‘भोवरा’ या लेखसंग्रहाला त्यांच्या हयातीतच वाचकांचा चांगला प्रतिसाद मिळाला, तर ‘गंगाजल’ हा संग्रह त्यांच्या मृत्यूनंतर १९७६ साली प्रसिद्ध झाला.
या तीनही लेखसंग्रहांमध्ये या विदुषीने वेगवेगळे विषय हाताळले आहेत. ‘गंगाजल’ या लेखसंग्रहाला नरहर कुरुंदकर यांनी प्रस्तावना लिहिली आहे. इरावतीबाईंच्या आधी ललितलेख लिहिणाऱ्या वि. स. खांडेकर, ना. सी फडके, कुसुमावती देशपांडे, दुर्गा भागवत वगैरे साहित्यिकांच्या लिखाणांची चर्चा करून इरावतीबाईंच्या लिखाणाची जातकुळी कशी वेगळी आहे, हे कुरुंदकरांनी स्पष्ट केले आहे.
इरावतीबाई इतर अनेक मराठी साहित्यिकांप्रमाणे मराठी व इतर कुठल्याही भाषेच्या प्राध्यापक नव्हत्या. त्या समाजशास्त्रज्ञ आणि मानववंशशास्त्रज्ञ होत्या. पुण्यातील डेक्कन कॉलेजमध्ये शिकवत असताना आपल्या संशोधनाचा भाग म्हणून त्या जगाच्या कानाकोपऱ्यांत हिंडल्या. त्यामुळे त्यांच्या विचारांचा परीघ खूप विस्तारला आणि याचे प्रतिबिंब त्यांच्या ललित आणि इतर लिखाणात दिसते. या कारणांमुळे त्यांनी विविध विषयांवर लिहिलेले ललितलेख अगदी अभ्यासपूर्ण ठरतात.
उदाहरणार्थ पंढरपूरच्या वारीविषयी लिहिलेला त्यांचा ‘वाटचाल’ हा लेख. या वारीत लेखिका सश्रद्ध मनाने सहभागी झाल्या होत्या. या वाटचालीत आलेले अनुभव वाचकांना अंतर्मुख बनवतात. पंढरीच्या वारीविषयी औत्सुक्य असणाऱ्यांनी दि. बा. मोकाशींनी साठच्या दशकात लिहिलेले ‘पालखी’ हे पुस्तक वाचावे अशी माझी नेहमी शिफारस असते. इरावतीबाईंचा ‘वाटचाल’ हा लेखही त्याच पठडीतला आहे. ‘महार आणि महाराष्ट्र’ हा समाजशास्त्रज्ञांच्या दृष्टीकोनातून लिहिलेला लेख या समाजघटकाविषयी वेगळीच माहिती सांगून जातो. या लेखाचे शेवटचे वाक्य आहे - ‘जेथपर्यंत महार पोचले तिथपर्यंत महाराष्ट्र!’ 
आपल्या दीर्घ प्रस्तावनेत कुरुंदकरांनी इरावतीबाईंचे व्यक्तिमत्त्व तीन पातळ्यांवर मांडले आहे.
पहिली पातळी - प्रापंचिक गृहिणी,
दुसरी पातळी - समाजशास्त्रज्ञ आणि
तिसरी पातळी - नवनवे अनुभव टिपण्यासाठी उत्सुक असलेले इरावतीबाईंचे संवेदनशील मन.
‘हे तीनपदरी मन इरावतींच्या लिखाणात एका एकसंध व्यक्तिमत्त्वाचा भाग म्हणून अवतीर्ण होते. आणि म्हणून इरावतींचे लिखाण वाचताना पुष्कळदा वाचकाचे मन भारावून जाते,’ असे कुरुंदकरांनी म्हटले आहे.
‘आजोबा’ हा लेखिकेचे सासरे महर्षी कर्वे यांच्यावरचा लेख आणि ‘दुसरे मामंजी’ हे शकुंतला परांजपे यांचे वडील रँग्लर परांजपे यांच्यावरील लेख या तीनपदरी व्यक्तिमत्त्वाचा परिपाक म्हणून वाचता येतील. महर्षी कर्वे यांची साधी जीवनशैली, काटकसरीपणा आणि त्यागी जीवन यावर लिहून झाल्यावर शेवटी लेखिका म्हणते – ‘केवढे माझे भाग्य, की मी अशा माणसाची सून झाले! त्याहीपेक्षा केवढे महत्तर माझे भाग्य, की मी अशा माणसाची बायको झाले नाही!!’
अशी वाक्ये इरावतींच्या लिखाणात अनेकदा सापडतात, त्यातला आशय समजून घेतल्यानंतरही हे लेख पुन्हापुन्हा वाचावेसे वाटतात.

https://www.aksharnama.com/client/article_detail/4300?fbclid=IwAR0-2p5uy3tlnDZEOPMg2ghbCjuRnWFy6FVMymqGRQ7tQ7gCjR5Q7q5YwNI



Thursday, May 29, 2014

Untouchability: The world outside and inside the village gate (Marathi)

 JmdHw$gm~mhoaMm {¼ñVr g_mO,  H$m{_b nmaIo


gwJmdm àH$meZ, nwUo

2) JmdHw$gmVrb, JmdHw$gm~mhoaMo OJ

{h§XwñWmZmV {~«{Q>em§Mm A§_b gwê$ Pmbm Voìhm `m XoemVrb ~hþVoH$ àm§Vm§Vrb g_mO Añn¥í`, Añn¥í` Am{U doJdoJù`m OmVr-O_mVtV {d^mJbm hmoVm. {~«{Q>em§À`m amOdQ>rV nmíMmË` {dMmam§Mo XoemV dmao dmhÿ bmJbo VgVgo nwamoJm_r nwT>mè`m§Zr Añn¥í`Vm{Z_w©bZmgmR>r bT>m gwê$ Ho$bm. _mÌ Xoembm ñdmV§Í` {_imë`mZ§Va Am{U H$m`ÚmZo Añn¥í`VmnmbZmda ~§Xr `oD$Zhr hr àWm {H$Ë`oH$ df} MmbyM am{hbr hmoVr. Añn¥í`m§Zm Ë`mH$mimV ^moJmì`m bmJUmè`m `mVZm§Mr _m{hVr H$ê$Z KoÊ`mgmR>r ñdmV§Í`nyd© H$mimVrb J«m_rU g_mOOrdZmMr AmoiI AgUo Oê$arMo Amho.
_hmamï´>mVrb IoS>oJmdm§V Ë`m nyU© JmdmVrb bmoH$dñVr EH$mM {R>H$mUr AmT>iV Zmhr. H$mhr OU Amnë`m eoVm§da amhV AgVmV, H$mhr {R>H$mUr Xhm~mam Kao EH$Ì AmT>iVmV Am{U Ë`m dñVrbm dmS>r åhQ>bo OmVo. JmdMr _w»` dñVr åhUOo JmdR>mU. H$moH$UMm AndmX gmoS>bm Va JmdR>mU Am{U dmS>çm AemàH$maMr dñVr ~hþVoH$ {R>H$mUr gmnS>Vo. `m JmdR>mUm^modVr Mmoam-XamoS>oImoam§nmgyZ g§ajUmgmR>r VQ>~§Xr Ho$br Agm`Mr, `m VQ>~§Xrbm JmdHw$gy åhQ>bo Om`Mo. JmdR>mUmV åhUOo `m JmdHw$gmÀ`m AmV g_mOmÀ`m C? dUm©À`m åhUOo ñn¥í` OmVrÀ`m bmoH$m§Mr Kao Agm`Mr. JmdHw$gmÀ`m ~mhoa ImbÀ`m OmVrÀ`m, Añn¥í` OmVr§À`m bmoH$m§Mr dñVr Agm`Mr. `m Añn¥í` g_mOmV _hma, _m§J Am{U Mm§^ma `m OmVtMm g_mdoe Agm`Mm. _hmamï´>mÀ`m OdiOdi gd©M ^mJm§V Añn¥í` g_mOmV _hma OmVrÀ`m bmoH$m§Mr g§»`m gdm©{YH$ AmT>iVo.
JmdHw$gmÀ`m AmVrb daÀ`m OmVr§À`m Am{U JmdHw$gm~mhoaÀ`m ~{hîH¥$V, ImbÀ`m OmVr§À`m g_mOOrdZmMo Xe©Z KS>dUmar H$mhr nwñVHo$ {dgmì`m eVH$mÀ`m gwédmVrg Am{U Ë`mZ§Va à{gÜX Pmbr hmoVr. {~«{Q>e A_XmZrÀ`m H$mimV ñn¥í`m§Mo Am{U Añn¥í`m§Mo nañnag§~§Y, ~bwVoXmar Am{U JmdHw$gm~mhoa OJUmè`m bmoH$m§Mr VËH$mbrZ OrdZe¡br `m~Ôb {dídmgmh© _mZVm `oB©b Aer _m{hVr hr nwñVHo$ nwadVmV. Ë`mH$mimVrb g_mOOrdZmMm Aä`mg H$aUmè`m g§emoYH$m§À`mÑï>rZo hr nwñVHo$ AË`§V _wë`dmZ AmhoV. {̧~H$ Zmam`U AmÌo `m§Zr {b{hbobo 'JmdJmS>m' Am{U 1915 gmbr à{gÜX Pmbobo ho Ë`mn¡H$s EH$ AË`§V _hÎdmMo nwñVH$ Amho.1 {dgmì`m eVH$mÀ`m gwê$dmVrVrb Aìdb B§J«Or A§_XmZrÀ`m H$mimVrb npíM_ _hmamï´>mVrb J«m_rU OrdZmMr ho nwñVH$ AmoiI H$ê$Z XoVo. aoìh AboŠPm§S>a am°~Q>©gZ `m§Mo 1938 gmbr à{gÜX Pmbobo 'Xr _hma \$moëH$ - A ñQ>S>r Am°\$ AZQ>Mo~ëg BZ _hmamï´>' `m nwñVH$mVyZ Ah_XZJa, am`JS> (Hw$bm~m ho AmYrMo Zmd) {Oëho Am{U ZmJnya `m n[agamVrb _hmam§Mo JmdJmS>çmVrb ñWmZ Am{U Ë`m§Mr OrdZe¡br `m{df`r _m{hVr {_iVo.2 (`m nwñVH$mMr _amR>r Amd¥Îmrhr AmVm CnbãY Amho. 3 ) Ë`mZ§VaÀ`m H$mimVrb åhUOo 1950À`m Xaå`mZ _hmamï´>mVrb Jm_rU g_mOOrdZmMr _m{hVr H$ê$Z XoUmao {d. _. Xm§S>oH$a Am{U _. ^m OJVmn `m§Zr {b{hbobo '_hmamï´>mMr J«m_rU g_mOaMZm' ho AmUIr EH$ _hÎdmMo nwñVH$ Amho. nwÊ`mÀ`m JmoIbo AW©emó g§emoYZ g§ñWoZo _hmamï´>mV 1951-52 gmbr gd}jU Ho$bo hmoVo. Ë`m gd}jUmVyZ hmVr Ambobr _m{hVr `m nwñVH$mV g§H$brV Ho$br Amho.4 ñdmV§Í`moÎma H$mimVhr Añn¥í`m§Zm Hw$R>ë`m hmbAnoï>m§Zm Vm|S> Úmdo bmJV hmoVo `mMo {MÌU 1970 Z§Va à{gÜX Pmboë`m AZoH$ X{bV boIH$m§À`m AmË_H$WZm§VyZ ñnï> Pmbo Amho.
JmdHw$gm~mhoaÀ`m _hmam§À`m dñVrbm _hmadmS>m Am{U _m§JmÀ`m dñVrbm _m§JdmS>m åhUV AgV. _moJbmB©Vrb d¡Omnya Am{U J§Jmnya VmbwŠ`mVrb _hmadmS>çmbm 'amOdmS>m' AgoM g§~moYbo OmVo. `oWrb AZoH$ Jmdm§Vrb _hma bmoH$ e§^a dfmªnyduM {¼ñVr Pmbo Agbo Var EH${dgmì`m eVH$mV AmOhr Ë`m§Mr dñVr amOdmS>m qH$dm _hmadmS>m åhUyZM AmoiIbr OmVo. Y_mªVam_wio Ë`m§À`m gm_m{OH$ Am{U Am{W©H$ pñWVrV \$magm ~Xb Pmbm Zmhr `mMoM ho g§~moYZ EH$ ÚmoVH$ Amho.
ImZXoe, _amR>dmS>m dJ¡ao n[agam§V JmdHw$gmMo ~m§YH$m_ XJS>mMo qH$dm ^|S>mMo åhUOo nm§T>è`m _mVrÀ`m H$ÀÀ`m {dQ>m§Mo Agm`Mo. JmdHw$gmÀ`m ~mhoa nS>Ê`mÀ`m dmQ>oda XadmOm Agm`Mm. nyduÀ`m H$mir doerMo ho XadmOo gy`m©ñVmnmgyZ gy`m}X`mn`ªV ~§X Ho$bo OmV AgV Am{U àË`oH$ doerda amIUrgmR>r dogH$a åhUyZ EH$ _hma ~gV Ago.
Á`m Jmdmbm ZXrAmoT>çmgma»`m dmhË`m àdmhmMo nmUr {nÊ`mgmR>r dmnabo OmB© Aem {R>H$mUr Añn¥í`m§Mr dñVr nmÊ`mÀ`m àdmhmÀ`m ImbÀ`m ~mOyZo Ago. AemàH$mao daÀ`m OmVrMo bmoH$ ZXrMo nmUr àdmhmÀ`m daÀ`m ~mOyg ^aV Am{U ImbÀ`m OmVrMo, Añn¥í` bmoH$ àdmhmÀ`m ImbÀ`m ~mOyg nmUr ^aV. Ë`m_wio Añn¥í`m§À`m ñnem©Zo {dQ>mi Pmbobo nmUr dmnaÊ`mMm YmoH$m {Z_m©U hmoV Zgo.
ZXrda qH$dm AmoT>çm§da gm_m{OH$ CVa§S>rZwgma doJdoJù`m {R>H$mUr {d{eï> OmVtMo nmUdQ>o AgV. àdmhmÀ`m daÀ`m ~mOybm gd©àW_ g_mOmÀ`m gdm©V loð> Aem ~«m÷U OmVrMo nmUdR>o, Agm`Mo, Ë`mZ§Va ImbÀ`m OmVtMo åhUOo _amR>m, _mir dJ¡ao ñn¥í` OmVtMo nmUdR>o Agm`Mo. ñn¥í`m§À`m nmUdR>çmImbr Añn¥í`m§Mo nmUdR>o gwê$ hmoV. Ë`m§À`m gm_m{OH$ ñVam§Zwgma åhUOo AmYr am_moer d Mm§^ma, Ë`mZ§Va T>moa, Ë`mÀ`mImbr _hma, _hmam§À`m Imbr _m§Jm§Mo nmUdR>o AgV. gdmªÀ`m eodQ>r Imbr ^§Jr OmVrMm nmUdR>m Ago.
_mÌ {dQ>mi Pmbobo Ë`m ZXrAmoT>çm§Mo nmUr Ë`mZ§Vahr dmhVM amhm`Mo Am{U Xwgè`m Jmdm§V VoM nmUr C? dUmªMo bmoH$ n{hë`m§Xm dmnaV AgV. dmhË`m nmÊ`mbm {dQ>mi ZgVmo Aer EH$ åhU _amR>rV Amho, Vr ~hþYm `m H$maUm_wioM Aem _`m©{XV AWm©Zo ê$T> Pmbr Agmdr.
H$mhr Jmdm§V gmd©O{ZH$ AmS> qH$dm {dhrarVrb nmUr dmnabo OmB©. _mÌ _hma, _m§J, Mm§^ma, T>moa, am_moer Am{U H¡$H$mS>rgma»`m ImbÀ`m OmVrÀ`m bmoH$m§Zm `m VWmH${WV gmd©O{ZH$ {d{harda nmUr ^aÊ`mMr nadmZJr ZìhVr. Ë`m§À`mgmR>r doJio {dhra qH$dm AmS> Agm`Mo. _mÌ _hmam§À`m {d{harda _m§Jm§Zm nmUr ^aVm `oV Zgo. _mÂ`m AmOmoimV åhUOo KmoJaJmdmV 'amOdmS>çmV' åhUOo _hmadmS>çmV ñdV§Ì {dhra hmoVr, ho _bm ñnï> AmR>dVo. amOdmS>çmVrb `m {dhrarbm JmdmVrb ñn¥í`m§À`m {d{harnojm df©^a A{YH$ _w~bH$ nmUr Agm`Mo Ago _mPr AmB© AOyZ gm§JV AgVo.
Á`m Añn¥í` OmVtZm ñdV:Mr {dhra Zgo Ë`mbmoH$m§Zm _J BVam§À`m _ohoa~mZrda Adb§~yZ amhmdo bmJo. gmd©O{ZH$ {dhrarda VmgZVmg C^o amhÿZ H$moUrVar Ë`m§Zm nmUr dmTy>Z XoB©b `mMr Ë`m§Zm dmQ> nmhmdo bmJo. nmUr ß`m`Mo Agbo Var Ë`m§Zr Imbr dmHy$Z hmVmMr Am|Oi Ho$ë`mZ§Va ñn¥í` bmoH$ bm§~yZ dê$Z nmUr AmoVV AgV.
Añn¥í`m§Zm gmd©O{ZH$ nmUdQ>o Iwbr H$aÊ`mV `mdr `m _mJUrgmR>r S>m° ~m~mgmho~ Am§~oS>H$am§Zr H$moH$UmVrb _hmS> `oWo 1927 gmbr bT>m Ho$bm. VoWrb MdXma Vù`mMo nmUr Añn¥í`m§Zr MmIbo. _mÌ Var gmd©O{ZH$ nmUdQ>o Añn¥í`m§Zm Iwbo hmoÊ`mgmR>r AmUIr {H$VrVar XeH$m§Mm H$mbmdYr Omdm bmJbm. 'Añn¥í` O_mVr gmd©O{ZH$ {d{harda nmUr ^ê$ bmJë`mMo EH$hr CXmhaU Amåhr nmhUr Ho$boë`m 72 Jmdm§V {_imbo Zmhr' Ago {d. _. Xm§S>oH$a Am{U _. ^m. OJVmn `m§Zr 1957 gmbr à{gÜX Pmboë`m Amnë`m nwñVH$mV {b{hbo Amho. g_mOgodH$ S>m° ~m~m AmT>md `m§Zr Añn¥í`Vm àWoMo {Z_©byZ H$aÊ`mgmR>r 1970À`m XeH$mV 'EH$ Jmd, EH$ nmUdR>m' `moOZm am~dÊ`mgmR>r _hmamï´>mV Midi am~dbr hmoVr. 'EH$ Jmd, EH$ nmUdR>m' `mM {ef©H$mÀ`m nwñVH$mV S>m° AmT>mdm§Zr OmVrg§~§YmVrb Amnbo AZw^d gm§{JVbo AmhoV.5
h„r J«m_rU ^mJm§V gJirH$S>oM JmdR>mU, JmdHw$gy Am{U dog `m Jmoï>r B{VhmgO_m Pmë`m AmhoV. _mÌ `m OwÝ`m ~m§YH$m_m§Mr nS>PS> Pmbobr Agbr Var Ë`m§À`mer {ZJS>rV g_mOaMZoV Am{U g_mOmÀ`m _mZ{gH$VoV \$magm ~Xb Pmbobm Zmhr. AÑí` ñdénmV `oWo AmOhr JmdHw$gmÀ`m AmV Am{U JmdHw$gm~mhoa OJUmar XmoZ doJdoJio OJ AmT>iVmV.
g§X^©:

1) qÌ~H$ Zmam`U AmÌo, 'Jmd-JmS>m' ; àH$meH$: h. A. ^mdo, daXm ~wŠg, 397/1, goZmnVr ~mnQ> _mJ©, nwUo 411 016 ({Vgar Amd¥Îmr, nwZ_w©ÐU 1995)

2) AboŠPm§S>a am°~Q>©gZ, 'Xr _hma \$moëH$ - A ñQ>S>r Am°\$ AZQ>Mo~ëg BZ _hmamï´>' Xr [a{b{OAg bmB©\$ Am°\$ B§{S>`m'; àH$meH$: dm` E_ gr E.npãbqeJ hmD$g, 5, agob ñQ´>rQ>, H$mobH$mVm, håào {_b\$moS>©, Am°Šg\$moS>© `w{Zìh{g©Q>r àog (1938); Xwgè`m Amd¥VrMo àH$meH$ S>m°. AemoH$ Jm`H$dmS>, H$m¡eë` àH$meZ, EZ-11, gr-3/24/3, hS>H$mo, Am¡a§Jm~mX, 431 003 (2005)

3) AboŠPm§S>a am°~Q>©gZ, '_hma bmoH$- _hmamï´>mVrb Añn¥í`m§Mm Aä`mg (^maVmMo Ym{_©H$ OrdZ), AZwdmXH$: {^jw grd{b~moYr Am{U ñ_aU X{hdbo; àH$meH$: Xo. am. nJmao, gwJV àH$meZ, 780, d¡embrZJa, ZmJnya- 17, ({ÛVr`md¥Îmr 1991)

4) {d. _. Xm§S>oH$a Am{U _. ^m OJVmn, '_hmamï´>mMr J«m_rU g_mOaMZm', àH$meH$: Y. am. JmS>Jri, JmoIbo AW©emó g§emoYZ g§ñWm (àH$meZ nmMdo), nwUo- 411 004 (1957); (nmZ 10)

5) S>m° ~m~m AmT>md, 'EH$ Jmd, EH$ nmUdR>m',



Wednesday, May 21, 2014

Untouchability, casteism in Maharashtra


4) JmdHw$gmVrb, JmdHw$gm~mhoaMo OJ

{h§XwñWmZmV {~«{Q>em§Mm A§_b gwê$ Pmbm Voìhm `m XoemVrb ~hþVoH$ àm§Vm§Vrb g_mO ñn¥í`, Añn¥í` Am{U doJdoJù`m OmVr-O_mVtV {d^mJbm hmoVm. {~«{Q>em§À`m amOdQ>rV nmíMmË` {dMmam§Mo XoemV dmao dmhÿ bmJbo VgVgo nwamoJm_r nwT>mè`m§Zr Añn¥í`Vm {Z_y©bZmgmR>r bT>m gwê$ Ho$bm. _mÌ Xoembm ñdmV§Í` {_imë`mZ§Va Am{U H$m`ÚmZo Añn¥í`VmnmbZmda ~§Xr `oD$Zhr hr àWm {H$Ë`oH$ df} MmbyM am{hbr hmoVr. \$mXa Om{H$`a `m§Zr {h§XwñWmZmV Amë`mZ§Va Añn¥í` g_mOmÀ`m gm_m{OH$ Am{U AmÜ`mpË_H$ CÞÎmrgmR>r H$m`© Ho$bo. `m _hma g_mOmMr Ë`mdoiMr gm_m{OH$ pñWVrMr, `m OmVrÀ`m bmoH$m§Zm Ë`mH$mimV ^moJmì`m bmJUmè`m `mVZm§Mr _m{hVr H$ê$Z KoÊ`mgmR>r VËH$mbrZ J«m_rU g_mOOrdZmMr AmoiI AgUo OéarMo Amho.
_hmamï´>mVrb IoS>oJmdm§V Ë`m nyU© JmdmVrb bmoH$dñVr EH$mM {R>H$mUr AmT>iV Zmhr. H$mhr OU Amnë`m eoVm§da amhmV AgVmV, H$mhr {R>H$mUr Xhm-~mam Kao EH$Ì AmT>iVmV Am{U Ë`m dñVrbm dmS>r åhQ>bo OmVo. JmdMr _w»` dñVr åhUOo JmdR>mU. H$moH$UMm AndmX gmoS>bm Va JmdR>mU Am{U dmS>çm AemàH$maMr dñVr ~hþVoH$ {R>H$mUr gmnS>Vo. `m JmdR>mUm^modVr Mmoam-XamoS>oImoam§nmgyZ g§ajUmgmR>r VQ>~§Xr Ho$br Agm`Mr, `m VQ>~§Xrbm JmdHw$gy åhQ>bo Om`Mo. JmdR>mUmV åhUOo `m JmdHw$gmÀ`m AmV g_mOmÀ`m Cƒ dUm©À`m åhUOo ñn¥í` OmVrÀ`m bmoH$m§Mr Kao Agm`Mr. JmdHw$gmÀ`m ~mhoa ImbÀ`m OmVrÀ`m åhUOoM Añn¥í` OmVr§À`m bmoH$m§Mr dñVr Agm`Mr. `m Añn¥í` g_mOmV _hma, _m§J Am{U Mm§^ma `m OmVtMm g_mdoe Agm`Mm.
_hmamï´>mÀ`m OdiOdi gd©M ^mJm§V Añn¥í` g_mOmV _hma OmVrÀ`m bmoH$m§Mr g§»`m gdm©{YH$ AmT>iVo. `m amÁ`mÀ`m gd©M Jmdm§V _hmam§Mr dñVr AgVoM. `m~m~V _mZdd§eemók BamdVr H$d} `m§Zr åhQ>bo Amho {H$, ""BVa H$moUVrhr OmV KoVbr Var gmd©{ÌH$ dmñVì`m~m~V _hmam§Mr ga Xwgè`m H$moUË`mhr OmVrbm Zmhr. _hma ~hþg§»` H$moR>ohr ZmhrV. nU _hmam§Mr dgVr _wir ZmhrM Aer Jmdo _bm AOyZ AmT>ibr ZmhrV.""1 _hma bmoH$m§À`m gmd©{ÌH$ dmñVì`m_wioM `m àXoembm _hmam§Mo amï´>, _hmamï´> Ago Zmd {_imbo Ago H$mhr g§emoYH$m§Mo åhUUo Amho. '_hma Am{U _hmamï´>' `m Amnë`m boImMm eodQ> BamdVr H$d} `m§Zr 'OoWn`ªV _hma nmoMbo {VWndªV _hmamï´>' Aem AdVaUmV Ho$bm Amho.
JmdHw$gmÀ`m AmVrb daÀ`m OmVr§À`m Am{U JmdHw$gm~mhoaÀ`m ~{hîH¥$V, ImbÀ`m OmVr§À`m g_mOOrdZmMo Xe©Z KS>dUmar H$mhr nwñVHo$ {dgmì`m eVH$mÀ`m gwédmVrg Am{U Ë`mZ§Va à{gÜX Pmbr hmoVr. {~«{Q>e Am_XmZrÀ`m H$mimV ñn¥í`m§Mo Am{U Añn¥í`m§Mo nañnag§~§Y, ~bwVoXmar Am{U JmdHw$gm~mhoa OJUmè`m bmoH$m§Mr VËH$mbrZ OrdZe¡br `m~Ôb {dídmgmh© _mZVm `oB©b Aer _m{hVr hr nwñVHo$ nwadVmV. Ë`mH$mimVrb g_mOOrdZmMm Aä`mg H$aUmè`m g§emoYH$m§À`m Ñï>rZo hr nwñVHo$ AË`§V _m¡ë`dmZ AmhoV. {̧~H$ Zmam`U AmÌo `m§Zr {b{hbobo 'JmdJmS>m' Am{U 1915 gmbr à{gÜX Pmbobo ho Ë`mn¡H$s EH$ AË`§V _hÎdmMo nwñVH$ Amho.2 {dgmì`m eVH$mÀ`m gwê$dmVrVrb Aìdb B§J«Or Am_XmZrÀ`m H$mimVrb npíM_ _hmamï´>mVrb J«m_rU OrdZmMr ho nwñVH$ AmoiI H$ê$Z XoVo. aoìh. AboŠPm§S>a am°~Q>©gZ `m§Mo 1938 gmbr à{gÜX Pmbobo 'Xr _hma \$moëH$ - A ñQ>S>r Am°\$ AZQ>Mo~ëg BZ _hmamï´>' `m nwñVH$mVyZ Ah_XZJa, am`JS> (Hw$bm~m ho AmYrMo Zmd) {Oëho Am{U ZmJnya `m n[agamVrb _hmam§Mo JmdJmS>çmVrb ñWmZ Am{U Ë`m§Mr OrdZe¡br `m{df`r _m{hVr {_iVo.3 (`m nwñVH$mMr _amR>r Amd¥Îmrhr AmVm CnbãY Amho. 4 ) Ë`mZ§VaÀ`m H$mimVrb åhUOo 1950À`m Xaå`mZ _hmamï´>mVrb Jm_rU g_mOOrdZmMr _m{hVr H$ê$Z XoUmao {d. _. Xm§S>oH$a Am{U _. ^m OJVmn `m§Zr {b{hbobo '_hmamï´>mMr J«m_rU g_mOaMZm' ho AmUIr EH$ _hÎdmMo nwñVH$ Amho. nwÊ`mÀ`m JmoIbo AW©emó g§emoYZ g§ñWoZo _hmamï´>mV 1951-52 gmbr gd}jU Ho$bo hmoVo. Ë`m gd}jUmVyZ hmVr Ambobr _m{hVr `m nwñVH$mV g§H${bV Ho$br Amho.5 ñdmV§Í`moÎma H$mimVhr Añn¥í`m§Zm Hw$R>ë`m hmbAnoï>m§Zm Vm|S> Úmdo bmJV hmoVo `mMo {MÌU 1970 Z§Va à{gÜX Pmboë`m AZoH$ X{bV boIH$m§À`m AmË_H$WZm§VyZ ñnï> Pmbo Amho.
JmdHw$gm~mhoaÀ`m _hmam§À`m dñVrbm _hmadmS>m Am{U _m§Jm§À`m dñVrbm _m§JdmS>m åhUV AgV. _moJbmB©Vrb d¡Omnya Am{U J§Jmnya VmbwŠ`mVrb _hmadmS>çmbm 'amOdmS>m' AgoM g§~moYbo OmVo. `oWrb AZoH$ Jmdm§Vrb _hma bmoH$ e§^a dfmªnyduM {¼ñVr Pmbo Agbo Var EH${dgmì`m eVH$mV AmOhr Ë`m§Mr dñVr amOdmS>m qH$dm _hmadmS>m åhUyZM AmoiIbr OmVo. Y_mªVam_wio Ë`m§À`m gm_m{OH$ Am{U Am{W©H$ pñWVrV \$magm ~Xb Pmbm Zmhr `mMoM ho EH$ ÚmoVH$ Amho.
ImZXoe, _amR>dmS>m dJ¡ao n[agam§V JmdHw$gmMo ~m§YH$m_ XJS>mMo qH$dm ^|S>mMo åhUOo nm§T>è`m _mVrÀ`m H$ÀÀ`m {dQ>m§Mo Agm`Mo. JmdHw$gmÀ`m ~mhoa nS>Ê`mÀ`m dmQ>oda XadmOm Agm`Mm. nyduÀ`m H$mir doerMo ho XadmOo gy`m©ñVmnmgyZ gy`m}X`mn`ªV ~§X Ho$bo OmV AgV Am{U àË`oH$ doerda amIUrgmR>r dogH$a åhUyZ EH$ _hma ~gV Ago. Á`m Jmdmbm ZXrAmoT>çmgma»`m dmhË`m àdmhmMo nmUr {nÊ`mgmR>r dmnabo OmB© Aem {R>H$mUr Añn¥í`m§Mr dñVr nmÊ`mÀ`m àdmhmÀ`m ImbÀ`m ~mOyZo Ago. AemàH$mao daÀ`m OmVrMo bmoH$ ZXrMo nmUr àdmhmÀ`m daÀ`m ~mOyg ^aV Am{U ImbÀ`m OmVrMo, Añn¥í` bmoH$ àdmhmÀ`m ImbÀ`m ~mOyg nmUr ^aV. Ë`m_wio Añn¥í`m§À`m ñnem©Zo {dQ>mi Pmbobo nmUr dmnaÊ`mMm YmoH$m {Z_m©U hmoV Zgo.
ZXrda qH$dm AmoT>çm§da gm_m{OH$ CVa§S>rZwgma doJdoJù`m {R>H$mUr {d{eï> OmVtMo nmUdQ>o AgV. àdmhmÀ`m daÀ`m ~mOybm gd©àW_ g_mOmÀ`m gdm©V loð> Aem ~«m÷U OmVrMo nmUdR>o Agm`Mo, Ë`mZ§Va ImbÀ`m OmVtMo åhUOo _amR>m, _mir dJ¡ao ñn¥í` OmVtMo nmUdR>o Agm`Mo. ñn¥í`m§À`m nmUdR>çmImbr Añn¥í`m§Mo nmUdR>o gwê$ hmoV. Ë`m§À`m gm_m{OH$ ñVam§Zwgma åhUOo AmYr am_moer d Mm§^ma, Ë`mZ§Va T>moa, Ë`mÀ`mImbr _hma, _hmam§À`m Imbr _m§Jm§Mo nmUdR>o AgV. gdmªÀ`m eodQ>r Imbr ^§Jr OmVrMm nmUdR>m Ago.
_mÌ {dQ>mi Pmbobo Ë`m ZXrAmoT>çm§Mo nmUr Ë`mZ§Vahr dmhmVM amhm`Mo Am{U Xwgè`m Jmdm§V VoM nmUr Cƒ dUmªMo bmoH$ n{hë`m§Xm dmnaV AgV. dmhË`m nmÊ`mbm {dQ>mi ZgVmo Aer EH$ åhU _amR>rV Amho, Vr ~hþYm `m H$maUm_wioM Aem _`m©{XV AWm©Zo ê$T> Pmbr Agmdr.
H$mhr Jmdm§V gmd©O{ZH$ AmS> qH$dm {d{harVrb nmUr dmnabo OmB©. _mÌ _hma, _m§J, Mm§^ma, T>moa, am_moer Am{U H¡$H$mS>rgma»`m ImbÀ`m OmVrÀ`m bmoH$m§Zm `m VWmH${WV gmd©O{ZH$ {d{harda nmUr ^aÊ`mMr nadmZJr ZìhVr. Ë`m§À`mgmR>r doJio {dhra qH$dm AmS> Agm`Mo. _mÌ _hmam§À`m {d{harda _m§Jm§Zm nmUr ^aVm `oV Zgo. _mÂ`m AmOmoimV åhUOo KmoJaJmdmV 'amOdmS>çmV' åhUOo _hmadmS>çmV ñdV§Ì {dhra hmoVr, ho _bm ñnï> AmR>dVo. amOdmS>çmVrb `m {d{harbm JmdmVrb ñn¥í`m§À`m {d{harnojm df©^a A{YH$ _w~bH$ nmUr Agm`Mo Ago _mPr AmB© AOyZ gm§JV AgVo.
Á`m Añn¥í` OmVtZm ñdV:Mr {dhra Zgo Ë`m bmoH$m§Zm _J BVam§À`m _ohoa~mZrda Adb§~yZ amhmdo bmJo. gmd©O{ZH$ {d{harda ~amM doi C^o amhÿZ H$moUrVar Ë`m§Zm nmUr dmTy>Z XoB©b `mMr Ë`m§Zm dmQ> nmhmdr bmJo. nmUr ß`m`Mo Agbo Var Ë`m§Zr Imbr dmHy$Z hmVmMr Am|Oi Ho$ë`mZ§Va ñn¥í` bmoH$ bm§~yZ dê$Z nmUr AmoVV AgV.
Añn¥í`m§Zm gmd©O{ZH$ nmUdQ>o Iwbo H$aÊ`mV `mdo `m _mJUrgmR>r S>m°. ~m~mgmho~ Am§~oS>H$am§Zr H$moH$UmVrb _hmS> `oWo 1927 gmbr bT>m Ho$bm. VoWrb MdXma Vù`mMo nmUr Añn¥í`m§Zr MmIbo. _mÌ Var gmd©O{ZH$ nmUdQ>o Añn¥í`m§Zm Iwbo hmoÊ`mgmR>r AmUIr {H$VrVar XeH$m§Mm H$mbmdYr Omdm bmJbm. 'Añn¥í` O_mVr gmd©O{ZH$ {d{harda nmUr ^ê$ bmJë`mMo EH$hr CXmhaU Amåhr nmhUr Ho$boë`m 72 Jmdm§V {_imbo Zmhr' Ago {d. _. Xm§S>oH$a Am{U _. ^m. OJVmn `m§Zr 1957 gmbr à{gÜX Pmboë`m Amnë`m nwñVH$mV {b{hbo Amho.6 g_mOgodH$ S>m°. ~m~m AmT>md `m§Zr Añn¥í`Vm àWoMo {Z_y©bZ H$aÊ`mgmR>r 1970À`m XeH$mV 'EH$ Jmd, EH$ nmUdR>m' `moOZm am~dÊ`mgmR>r _hmamï´>mV Midi am~dbr hmoVr. 'EH$ Jmd, EH$ nmUdR>m' `mM erf©H$mÀ`m nwñVH$mV S>m° AmT>mdm§Zr OmVrg§~§YmVrb Amnbo AZw^d gm§{JVbo AmhoV.7
'Cno{jV {¼ñVr g_mO' `m nwñVH$mVrb nwT>rb dU©Z JmdHw$gm~mhoaÀ`m {¼ñVr g_mOmÀ`m pñWVrda àH$me Q>mH$Vo, ''"Jmd VoWo _hmadmS>m' hr ê$T> Pmbobr AW©nyU© åhU {¼ñVrOZmZm V§VmoV§V bmJy nS>Vo. _mJmgdJu`m§VyZ {¼ñVr Pmboë`m§Zm _hma-_m§JdmS>çmVyZ amhmdo bmJVo. Ë`m§Mo ImUo-{nUo, amhUr_mZ, ^mfm d g§ñH¥$Vr Ë`m§À`m Añn¥í` ~§Yy§gmaIrM Amho. JmdmVrb gd© bmoH$ _mJmgdJu` {¼ñVr _mUgmbm åmhmaS>m', _m§JS>m' åhUyZM g§~moYVmV. AZoH$ {¼ñVr _hma ho Amnmnë`m JmdmVrb CƒdUu` Hw$Qw>§~m§Mo AmlrV hmoVo d AmhoVhr. JmdmVrb AË`§V hrZ XOm©Mr H$m_o Ë`m§Zm H$amdr bmJV. AJXr _mJrb XeH$mn`ªV _oboë`m T>moam§Mr {dëhohmQ> bmdUo B. H$m_o _mJmgdJu` {¼ñVr H$arV Ambo AmhoV. XmamoXmar qhSy>Z, Ë`m§À`mnwT>o \o$Hy$Z {Xbobo AÞ ImUmè`m Añn¥í` bmoH$m§_Ü`o {¼ñVrOZm§Mmhr g_mdoe AmhoM. Ë`m§Zmhr JmdmVyZ OmVm§Zm nmXÌmUo hmVmV KoD$Z d nmR>rda ~moahmQ>çm ~m§YyZ Mmbmdo bmJo d Ww§H$Ê`mgmR>r Odi JmS>Jo ~miJmdo bmJo.''8
h„r J«m_rU ^mJm§V gJirH$S>oM JmdR>mU, JmdHw$gy Am{U dog `m Jmoï>r B{VhmgO_m Pmë`m AmhoV. _mÌ `m OwÝ`m ~m§YH$m_m§Mr nS>PS> Pmbobr Agbr Var Ë`m§À`mer {ZJ{S>V g_mOaMZoV Am{U g_mOmÀ`m _mZ{gH$VoV \$magm ~Xb Pmbobm Zmhr. AÑí` ñdê$nmV `oWo AmOhr JmdHw$gmÀ`m AmV Am{U JmdHw$gm~mhoa OJUmao XmoZ doJdoJio OJ AmT>iVmV.
g§X^©:

1) BamdVr H$d}, 'n[any{V©', àH$meH$: Xoe_wI Am{U H§$nZr àm {b., 473, gXm{ed noR>, nwUo- 411 030, Xwgè`m Amd¥ÎmrMo Xhmdo nwZ_w©ÐU 1990, (nmZ 75)
2) qÌ~H$ Zmam`U AmÌo, 'Jmd-JmS>m' ; àH$meH$: h. A. ^mdo, daXm ~wŠg, 397/1, goZmnVr ~mnQ> _mJ©, nwUo 411 016 ({Vgar Amd¥Îmr, nwZ_w©ÐU 1995)
3) AboŠPm§S>a am°~Q>©gZ, 'Xr _hma \$moëH$ - A ñQ>S>r Am°\$ AZQ>Mo~ëg BZ _hmamï´>' Xr [a{b{OAg bmB©\$ Am°\$ B§{S>`m'; àH$meH$: dm` E_ gr E.npãbqeJ hmD$g, 5, agob ñQ´>rQ>, H$mobH$mVm, håào {_b\$moS>©, Am°Šg\$moS>© `w{Zìh{g©Q>r àog (1938); Xwgè`m Amd¥VrMo àH$meH$ S>m°. AemoH$ Jm`H$dmS>, H$m¡eë` àH$meZ, EZ-11, gr-3/24/3, hS>H$mo, Am¡a§Jm~mX, 431 003 (2005)
4) AboŠPm§S>a am°~Q>©gZ, '_hma bmoH$- _hmamï´>mVrb Añn¥í`m§Mm Aä`mg (^maVmMo Ym{_©H$ OrdZ)', AZwdmXH$: {^jw grd{b~moYr Am{U ñ_aU X{hdbo; àH$meH$: Xo. am. nJmao, gwJV àH$meZ, 780, d¡embrZJa, ZmJnya- 17, ({ÛVr`md¥Îmr 1991)
5) {d. _. Xm§S>oH$a Am{U _. ^m OJVmn, '_hmamï´>mMr J«m_rU g_mOaMZm', àH$meH$: Y. am. JmS>Jri, JmoIbo AW©emó g§emoYZ g§ñWm (àH$meZ nmMdo), nwUo- 411 004 (1957); (nmZ 10)
6) darbà_mUo, nmZ
7) S>m° ~m~m AmT>md, 'EH$ Jmd, EH$ nmUdR>m',
8) 'Cno{jV {¼ñVr g_mO', boIH$: àJV nXdrYa g§KQ>ZoV\}$ A§VmoZ _m. gmido, àVmn ~m. n§{S>V, gmoÝ`m~mny e§. dmK_mao Am{U Omogo\$ S>r AmT>md, àH$meH$: Á`w{bEg {S>gyOm (`oeyg§K), _mJ© àH$meZ, Wm°_g pñQ>\$Ýg {Zdmg, 2008 g§V pìhÝg|Q> _mJ©, nwUo 411 001, (1979) (nmZ 15 Am{U 16)



Sunday, February 7, 2010

Untouchability and dalits in 20th century




Fr Gurien Jacquier of Ghogargaon



(Catholic mission in Aurangabad diocese - 1892 onwards)

By Camil Parkhe
camilparkhe@gmail.com


Copyright : SFS Publications
Published by: SFS Publications,

PB No 5639
Rajajinagar, 1st Block,
Bangalore, 560 010


ISBN 81-85376-78-6

First edition 2009


Index

i) Preface- Bishop Edwin Colaco, Aurangabad diocese
ii) Fr Marian Fernandes, MSFS Provincial, Pune Province
iii) Fr Stephen Almeida, parish priest of Ghogargaon
1) A pilgrimage to Ghogargaon
2) Arrival of Christianity in Nizam’s Hyderabad state
3) Ghogargaon – First MSFS mission in Nagpur diocese
4) Fr Marian Thomas, Mission founder
5) Fr Jacquier- From France to Ghogargaon
6) Untouchability and social scenario in 20th century
7) Dalit Christians during pre-independence era
8) Portrait of Fr Gurien Jacquier
9) Boosting morale of Dalit Christians
10) Foundation of Borsar mission
11) World War I: MSFS priests in Jesuits’ Nagar missions
12) Fr Jacquier in Rahata
13) Fr Berger in Kendal
14) Social scenario in Rahata, Sangamner, Kendal
15) A Jesuit’s tribute to MSFS priests
16) Christianity in Marathwada (1915-1923)
17 Fr Forel in Borsar mission
18) Christ the King Church, Ghogargaon
19 Lohgaon-Bidkin mission - Paithan
20) Archbishop Doering’s visit to Ghogargaon
21) A missionary’s dilemma
22) Exploitation of tamasha artistes and Jacquierbaba
23) Jacquierbaba challenges custom of untouchabalility
24) First local vocations: Fr Monteiro, Bro Taide
25) Jacquierbaba in his twilight years
26) Civic reception to Jacquierbaba
27) Called to eternal reward
28) Ghogargaon: Two sons of soil ordained priests
29) Formation of Aurangabad diocese
30) Parishes in Aurangabad (Marathwada) diocese
------

6) Untouchability and social scenario in 20th century

Fr Gurien Jacquier arrived from France in Ghogargaon in Aurangabad district when the 20th century was about to end. The British had by that time established their political rule almost all over India. Aurangabad district was at that time a part of the princely state of the Nizam of Hyderabad. Ghogargaon became Fr Jacquier’s permanent home. He was transferred from there twice but returned to his ‘home’ again where he spent his twilight years and chose this obscure village as his final resting place.
The role played by this missionary in transforming the prevalent social, religious structure would be known only when one takes into consideration the feudal society, the rigid caste structure and the barbarian, inhuman custom of untouchability, called by Mahatma Gandhi as the scourge on humanity. In the 20th century, the human habitation was not found located at one place in the village. Some people preferred to stay on their farms, a cluster some 10 to 12 homes used to locate elsewhere and it was called as Wadi. The central location of the village where a majority of the villagers lived was called as ‘Gaothan’. This main site of the village used to well fortified with a wall and a main tall entrance to protect the villagers from dacoits and other unwanted unscrupulous elements. This fortified wall was called as Gaokusu. Only the people belonging to the high caste were permitted to live within the protected walls of the gaokusu. The others, the outcaste people, were condemned to live beyond the village territory and were allowed to step in the village only when their services were required by the upper echelon.
The high caste community which lived in the village enclosure included those belonging to the first three of the total four varnas or the chaturvarnas. The three varnas which enjoyed social dignity included Brahmins, Kshatriyas and the Vaishyas as described in the Manu Smriti, the law book of Manu. The upper caste community too was divided into various sub-castes and groups, with some groups claiming the superiority of their sub-castes and the others contesting these claims.
The people belonging to the last Varna, Shudras were those who lived outside the village fence wall. The main outcastes, also referred to as untouchables, were the Mahar, Mang and Chambar (cobblers). Besides, there were also some tribes and nomadic tribes which had inferior status in the social structure.
                Unlike the other upper and lower castes, the Mahars are found almost in all villages in Maharashtra. According to some scholars, in fact, Maharashtra has earned its name, the Rashtra (nation) of Mahars, from its dominant Mahar population. Veteran anthropologist Dr Iravati Karve has said that except the Mahars, no other caste, not even the Maratha or Kunbi, has its presence in all villages of the Maharashtra state in India. 1
The untouchables are those whose even sight was considered as inauspicious and bad omen and the upper caste people considered it to be a sin to touch them. The upper caste people had to bathe again to purify themselves if any time they accidentally touched the untouchables.
Some books published in Marathi during the early years of the 20th century throw light on the social situation, the caste-based barter system and the condition of the untouchables in Maharashtra during this period. Trimbak Narayan Aatre who had served as a tehsildar during the British regime has written a book in Marathi, entitled ‘Gaogada’, ‘the village chariot’ which was published in 1915. 2
Another relevant book is ‘The Mahar folk- a study of untouchables in Maharashtra’ written by Rev Alexander Robertson and published in 1938. 3
Maharashtrachi Grameen Samajrachana (The Social Structure in Rural Maharashtra)’ is another book, written by economist Dr V M Dandekar and M B Jagtap, his colleague at the Pune-based Gokhale Institute of Politics and Economics which throws light on the social structure prevailing in the 1950s when the country had got freed of its political shackles. 4
The horrifying predicament of the untouchable communities is also reflected in the autobiographical writings of the Dalit writers published in Marathi after 1970s.
The settlements of the Mahars and the Mangs, located outside the village’s boundary walls used to be called as the Maharwada or Mangwada, respectively. In Vaijapur and Gangapur talukas of Aurangabad district where Fr Jacquier worked, Maharwada was ironically referred to as the Rajwada (the palace). Many residents of the Maharwadas in these talukas were converted to Christianity by Fr Jacquier and his MSFS priest colleagues. Nonetheless, a century after their conversion, these settlements are referred to as Rajwada even in 2008. So much is the rigidity of the caste system in India.
The villages which had a boundary wall from all sides to protect the villagers from the thugs and dacoits had an entry gate, the Wes. The gates used to be closed after sunset and opened only after the break of the dawn. The wes was guarded by a weskar, a member of the Mahar community. The Weskar would function as a watchman, keeping a close vigil on the people entering and going out of the village. He would also stand as main witness in the event of any civil or criminal dispute in the village.
The settlement of the lower castes and the untouchables was always on the lower directions of the river or steam. This enabled the higher caste people to collect or avail of the flowing water before it was contaminated by the touch of the lower castes people or the untouchables. There was a hierarchy even among the so-called higher castes and the flowing water was consumed as per this social ladder.
Accordingly, the Brahmins who unquestionably stood at the top of the social ladder availed of the river, stream water first, followed by the upper caste people such as the Marathas, goldsmiths, Kunbis, Malis and others. Even the untouchables had hierarchy among themselves and their locations of river/stream water consumption were fixed accordingly. In the lower caste hierarchy, the Ramoshis and Chambhars stood on a higher plain, followed by the Dhor, the Mahar and the Mang. The Bhangis or the scavengers stood at the bottom of this social pyramid. Of course, in practice, the Mahars considered themselves higher than the Mangs or the Chambhars and the vice versa.
When the rivers or the stream dried during the summer and in areas where there were no flowing sources of water, the entire community within the village boundary and the outside had to depend on the wells. Most of the times, each of the upper castes and the lower castes people had their independent wells. The untouchables had to depend totally on the mercy of the higher caste people when they had no wells of their own or when these wells got dried during the summer. The untouchables were forbidden to draw water from the wells meant for the upper castes and they had to wait near the wells for some good soul from the upper castes to take pity on them and pour water on their hands to quench their thirst. But the upper caste man or woman would take care to pour from safe distance lest he or she be defiled by the touch or shadow of the untouchables. In the history of the humankind, no other parts of the world ever had such most inhuman, cruel traditions. Perhaps, even the slaves during the ancient period were treated with more consideration!
The treatment meted out to the untouchables was worse that the treatment given to the slaves during ancient period. The barbarian social practice of untouchability perhaps had only one parallel in the history of human kind – the treatment given to the black people – the people of African race who were denied basic human rights in their countries or in Europe and America on account of the colour of their skin.
It was the total contempt for the inhuman custom of untouchability that led to Dr Babasaheb Ambedkar to launch a stir to open the Chavdar Lake at Mahad in the Konkan region of Maharashtra in 1927. Even after this agitation, the public water bodies in Maharashtra were not thrown open to the untouchables. The high caste people also refused to open the public temples to the Dalits.

This stubborn attitude of the high caste community had led much exasperated Dr Ambedkar to declare his intention in 1927 to give up Hinduism and to embrace another religion which would offer him and his followers a dignified life. Despite his threat, there was no change in the attitude of the higher caste community, forcing Dr Ambedkar and his numerous followers to give up Hinduism and embrace Buddhism in 1956.

“During our survey of 72 villages, we have not come across any incident of the untouchables availing of the water at the public wells in their villages,” wrote veteran economist V M Dandekar and his companion M B Jagtap a few years after India had gained Independence. 5

This was the social situation prevailing when Fr Gurien Jacquier arrived in 1896 to preach the gospel in rural parts of Aurangabad district. The only people who positively responded to him and embraced Christianity were the Mahars, the untouchables. It was indeed a great challenge to socially and spiritually shape this most oppressed community. The French missionary took the gauntlet and did not give up till he breathed his last in the same village five decades later.
References:
1) Iravati Karve, ‘Mahar Ani Maharashtra (Mahar and Maharashtra), ‘Paripurti’ (Marathi), published by Deshmukh and Company Pvt Ltd., 473, Sadashiv Peth, Pune 411 030 (10th edition 1990), (page 74)
2) Trimbak Narayan Aatre, ‘Gaongada’ (Village Cycle) Publishers: H A Bhave, Warada Books, 397/1, Senapati Bapat Road, Pune 411 016 (Third edition, reprinting 1995)
3) Alexander Robertson, ‘The Mahar Folk- A study of untouchables in Maharashtra – The religious life of India series’; Publishers- Y M C A Publishing House, 5 Russell Street, Kolkata, Humphrey Milford, Oxford University Press (first edition 1938), second edition published in 2005 by Dr Ashok Gaikwad, Kaushalya Prakashan, N-11, C-3/24/3, HUDCO, Aurangabad (Maharashtra)
4) V M Dandekar and M B Jagtap, ‘Maharashtrachi Grameen Samajrachana (The Social Structure in Rural Maharashtra), Published by D R Gadgil, Gokhale Institute of Economics, Pune (1957)
5) As above; Page 10