सेंट ॲन्स चर्च

 विविध धर्मांची प्रार्थनास्थळे आणि प्रतिके सामान्य माणसांनासुद्धा ओळखता येतात.

पुणे कॅम्पात पुलगेट बस स्टँडच्याजवळ सोलापूर बझार येथले हे प्रार्थनास्थळ मात्र त्याला अपवाद असेल.

अगदी जवळ आल्यानंतरसुद्धा हे कोडे लवकर सुटत नाही, याचे कारण या वास्तूच्या प्रथमदर्शनी असणारे गोपुर शैलीचे बांधकाम.

त्याशिवाय समोरच्या खालच्या भागात असलेली नक्षीवजा कलाकुसर आणि गोपुराच्या केंद्रस्थानी असलेले कमळाच्या पाकळ्यांवर असलेले शिल्प या कोड्यात भर घालते.

वास्तूच्या कळसाच्या टोकाला असलेला छोटासा लाल रंगाचा क्रूस ही वास्तू म्हणजे एक ख्रिस्ती देऊळ आहे हे सांगत असतो.

पुण्यातील सोलापूर बझार येथील हे सेंट ॲन्स चर्च हे मात्र केवळ आपल्या वैशिष्ट्यपूर्ण गोपुर शैलीच्या वास्तुबाबतच प्रसिद्ध नाही.

या रोमन कॅथोलिक चर्चचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे इथे दर रविवारी इंग्रजी भाषेशिवाय तामिळ भाषेतसुद्धा एक मिस्साविधी साजरा केला जातो.

पुणे आणि कोल्हापूर शहरांसह आणि चार महसूल जिल्ह्यांचा समावेश असलेल्या पुणे डायोसिस म्हणजे पुणे धर्मप्रांतातील काही अगदी मोजक्या चर्चेसमध्ये तामिळ भाषेत प्रार्थनाविधी होत असतो.

आता या चर्चमधल्या गोपुर बांधकामशैलीविषयी.

पुण्यात पहिले चर्च बांधले गेले ते सवाई माधवराव पेशवे यांनी १७९२ साली दिलेल्या जमिनीवर. पेशव्याच्या सैन्यात असलेल्या पोर्तुगालच्या ताब्यात असलेल्या गोव्यातील पोर्तुगीज अधिकारी आणि सैनिकांसाठी हे चर्च बांधले गेले तेव्हा साहजिकच ते युरोपियन बांधकाम शैलीत होते.

क्वार्टर गेटला सेंट ऑर्नेलाज स्कुलच्या आवारात असलेले हे अवर लेडी ऑफ इम्यॅक्युलेट कन्स्पेशन चर्च हे आज `सिटी चर्च' या छोट्याशा आणि सर्वांना कळेल अशा नावानेच ओळखले जाते.

मुंबई आणि वसई वगळता महाराष्ट्रातील हे सिटी चर्च सर्वात जुने चर्च.

त्यानंतर पुणे शहरात बांधली गेलेली सर्वच विविध रोमन कॅथोलिक आणि प्रोटेस्टंट चर्चेस पाश्चात्य गॉथिक बांधकाम शैलीत आहेत.

स्वातंत्र्यानंतर सोलापूर बझार परिसरात नवे चर्च बांधताना मूळचे युरोपियन असलेल्या येशूसंघीय किंवा जेसुईट फादरांनी मात्र भारतीय बांधकाम शैलीचा वापर केला.

गोपुर शैलीतील हे सेंट ॲन्स चर्च नावाचे हे देऊळ अशाप्रकारे १९६२ साली उभे राहिले.

हे चर्च जर्मन फादर जॉन बाप्टिस्ट हॅश (मृत्यू १९८९) यांनी बांधले. या परिसरात त्यांनी तामिळ माध्यमाची प्राथमिक शाळासुद्धा सुरु केली होती.

फादर हॅश स्वतः उत्तम तामिळ बोलत. तामिळ शिकण्यासाठी ते चेन्नई येथे काही वर्षे राहिले होते. पुण्यातच त्यांचे निधन झाले आणि हडपसर येथे त्यांची कबर आहे.

स्थानिक वास्तुपरंपरेनुसार आणि प्रतिकांनुसार प्रार्थनास्थळांचे बांधकाम हा कॅथोलिक चर्चच्या सांस्कृतीकरण किंवा inculturation चा भाग असतो, त्यात विशेष असे काही नाही

सेंट ॲन ही येशू ख्रिस्ताची आजी, मदर मेरी किंवा मारीयाची आई.

या गोपुराच्या प्रथमदर्शनी भागाच्या अगदी मध्यवर्ती ठिकाणी कमळाच्या पाकळ्यांवर काचेने आच्छादित असलेले एक शिल्प आहे.

सेंट ॲन आपल्या लहानग्या मुलीकडे - मदर मेरीकडे - प्रेमभावनेने पाहत आहे असे हे शिल्प आहे.

आता या चर्चमध्ये तामिळ भाषेत होणारा रविवारचा मिस्साविधी.

पुण्यातल्या या चर्चमध्ये तामिळ लोकांसाठी त्यांच्या तामिळ मातृभाषेत दर रविवारी सकाळी सात वाजता प्रार्थनाविधी होतो.

जगभरातील प्रत्येक चर्चच्या सदस्यांची एक आगळीवेगळी ओळख असते. सेंट ॲन्स चर्चसुद्धा त्याला अपवाद नाही.

या परिसरातील अनेक कॅथोलिक लोक मूळचे तामिळनाडू येथील आहेत. अशीच स्थिती खडकीच्या सेंट इग्नेशियस चर्च आणि इतर काही चर्चेसची आहे.

त्यामुळे येथे दर रविवारी तामिळ भाषेत प्रार्थना होते, त्यासाठी इतर चर्चमध्ये असणारे तामिळ भाषक धर्मगुरु खास बोलावले जातात. फादर रॉक अल्फान्सो हे सेंट ॲन्स चर्चचे धर्मगुरु आहेत.

ख्रिस्ती धर्मात चर्चमध्ये नेहेमीच सामुदायिक प्रार्थना होत असते, कॅथोलिक चर्चमध्ये या उपासनेला Holy Mass किवा मिस्साविधी (प्रभुभोजन) म्हणतात.

Missa हा मूळचा लॅटिन शब्द. रविवारच्या मिस्साविधीला चर्चच्या सर्व सदस्यांनी हजर राहावे अशी अपेक्षा असते. इस्लाम धर्मात जसे शुक्रवारच्या प्रार्थनेला महत्वाचे स्थान आहे तसेच

सेंट ॲन आणि सेंट जोकीम यांचा २६ जुलै रोजी असणारा सण आजीआजोबांचा - ग्रॅन्डपॅरेन्ट्स डे - म्हणून साजरा केला जातो.

यावर्षी सोलापूर बझार इथले हे सेंट ॲन्स चर्च पुढील रविवारी, २८ जुलै रोजी, सेंट ॲनचा सण -फेस्त - साजरा करणार आहे.

पुणे धर्मप्रांताचे बिशप जॉन रॉड्रीग्स या सणाच्या मिस्साविधीचे मुख्य पुरोहित असतील.

Camil Parkhe, July 20, 2024

पुणे कॅम्प.

पुण्यात अलका चौकातून पाच रस्ते फुटतात, त्यापैकी लक्ष्मी रोड एक . या लक्ष्मीरोडचे दुसरे तोंड शहराच्या दुसऱ्या एका टोकाला उघडते, हे दुसरे टोक म्हणजे पुणे कॅम्प.

तिसेक वर्षांपुर्वी गोव्यातून मी पुण्यात राहायला आलो तेव्हा डेक्कनला रानडे इन्स्टिट्यूटसमोर लॉजवर राहायचो आणि कॅम्पात अरोरा टॉवरमध्ये `इंडियन एक्सप्रेस'च्या ऑफिसात कामाला जायचो. दररोज डेक्कनहून सुटणाऱ्या ७४ आणि १७४ या बस नंबरने लक्ष्मी रोडच्या या टोकाहून त्या टोकापर्यंत जायचो.

कामानिमित्त आजही शहराच्या या दोन्ही भागांना मला जावे लागते.

एक्सप्रेसला असताना दुपारी साडेचारनंतर चहासाठी `महानाझ'ला जाणे व्हायचे. इराणी हॉटेल म्हणजे काय हे मला तेव्हा पहिल्यांदा कळाले. श्रीरामपुरात किंवा गोव्यात इराणी हॉटेल असण्याचा संबंधच नव्हता. माझे अत्यंत आवडीचे हाफ फ्राईड एग किंवा बुल्स आय `महानाझ'ला मिळायचे. तिथे चिकन समोसेसुद्धा मिळायचे. त्याकाळात म्हणजे १९८९ ला एक चिकन समोसा फक्त दहा रुपयाला.

माझ्या लॉजवर मी आणि एक्सप्रेसमधली इतर बातमीदार जोडीदारांनीं जेवणाचे डबे लावले होते पण महिन्यातून अनेकदा हॉटेलांत जेवण व्हायचे.

रुपाली हॉटेलात चारपाच पुऱ्या, दाल, सुकी भाजी आणि दही असलेली राईस प्लेट (किंमत २० रुपये) आणि क्वचितच दाल- राईस (किंमत १२ रुपये).

कधीतरी रात्री बातम्या देऊन झाल्यानंतर एका इराणी हॉटेलात चिकन बिर्याणी किंवा चिकन मसाला यावर ताव मारला जायचा. डेक्कनला गुडलक हॉटेलसमोर इराणी `लकी' हॉटेलांत असेच चिकनचे अनेक चविष्ट पदार्थ खायला मिळायचे.

या झाल्या खूप जुन्या गोष्टी.

अलिकडच्या काळात माझा पुन्हा डेक्कन जिमखाना, टिळक चौक आणि पुणे कॅम्पातला वावर वाढला आहे. पुणे कॅम्पचे एक प्रवेशद्वार असलेल्या क्वार्टर गेटपासून मी चालायला सुरुवात करतो आणि वेस्ट एन्डला पोहोचतो. इथे लक्ष्मी रोड संपतो.

क्वार्टर गेटपासून खऱ्या अर्थाने पुणे कॅम्पची संस्कृती सुरु होते.

त्यादिवशी संध्याकाळी खूप भूक लागली आणि एका कोपऱ्यात एक बेकरी दिसली. पॅटिस किंवा समोसा खाण्याच्या इराद्याने तिथे गेलो तर एक सुखद धक्का बसला. तिथे चक्क एग पॅटीस होते !

मला एकदम पणजीतल्या एग पॅटीसबद्दल प्रसिद्ध असलेल्या गीता बेकरीची आठवण झाली. एग पॅटीस विकणाऱ्या किती बेकरी तुम्हाला माहित आहेत?

इथला हा सगळा परिसर चक्क खाऊ गल्ली असावी असा समज होईल इतक्या संख्येने येथे अनेक इटिंग जॉइंट्स आहेत. रस्त्यावरच असलेल्या `गार्डन वडा पाव' येथे लोक चक्क रांगा लावून कुपन घेऊन किंग साईझ वडा पाव घेत असतात.

शहरात पेठांमध्ये जागोजागी अमृततुल्य हॉटेल्स दिसतात येथे कँपात बन मस्का वगैरे पदार्थ असणारी इराणी हॉटेल्स आहेत. त्यांचे फर्निचर खुर्च्या असा काही जुना वेगळाच थाट अजूनही राखला आहे.

काही आठवड्यापूर्वी मेट्रोने वनाज स्टेशनवर उतरलो होतो, भूक लागली म्हणून एखाद्या हॉटेलचा, डिसेंट स्नॅक्स जॉईन्टचा शोध घेऊ लागलो तर एक किलोमीटर अंतरापर्यंत काहीच दिसले नाही. त्यावेळी पुणे कॅम्प किती खवैय्येप्रेमी आहे याची जाणिव झाली होती.

या पुणे कॅम्पातले एक वैशिष्ट्य म्हणजे इथली ही हॉटेल्स आणि इतर दुकाने चालवणारी किंवा दुकानांची मालक असणारे अनेक लोक मुस्लीम आहेत, मूळचे इथलेच आहेत आणि आर्थिक आणि सामाजिक दृष्ट्या पुढारलेले आहेत.

एमजी रोडला `मार्झोरिन' मध्ये आवडीची नॉन व्हेज पदार्थ मिळतात. स्नॅक्सऐवजी भरपेट खायचे असले तर `दोराबजी' मध्ये गरमागरम चिकन समोसे, चिकन कटलेट्सआणि कबाब असे जिभेला तृप्त करतील कितीतरी पदार्थ मिळतात.

पुणे कॅम्पात गेलो आणि रिकामीपोटी घरी परतलो असे सहसा कधी होत नाही. अनेकदा घरी पार्सलसुद्धा आणले जाते..

असे `पुणे कँम्प' जागोजागी उभे राहायला हवेत.

Camil Parkhe January 4, 2024

पुणे कॅम्पात  ख्रिसमस फेस्टिव्हल

पुणे कॅम्पात या आठवड्यात जाऊन आलो, शनिवारपासून इथली वर्दळ वेगळ्या कारणाने वाढत जाणार आहे. ख्रिसमस जवळ येऊन ठेपला आहे आणि इथली काही विशिष्ट दुकाने त्यासाठी सज्ज होताना दिसत आहे.

क्वार्टर गेटच्या मध्यवर्ती चौकात असलेल्या यंग मेन्स ख्रिश्चन असोसिएशन (YMCA) च्या प्रशस्त आवारात बेसमेंटमध्ये असणारे ओम बुक्स येथे सालाबादप्रमाणे डिसेम्बर २३ पर्यंत ख्रिसमस फेस्टिव्हल सुरु आहे. काही दिवसांआधीच मी इथून नव्या पद्धतीचा रंगीत दिवे असणारा एक स्टार घेतला.

गेले अनेक दिवस येथे आगामी वर्षांचे इंग्रजी, मराठी आणि हिंदी कॅलेंडरची विक्री होत आहे. इथली ही बायबलमधली वचने आणि अतिशय आकर्षक चित्रे असणारी रंगीत कॅलेंडर्स `कालनिर्णय' कॅलेण्डरप्रमाणेच अतिशय लोकप्रिय आहेत. एका कॅलेंडरची किंमत पन्नास रुपये.

दरवर्षी मी दहाबारा निवडक कॅलेंडर्स विकत घेऊन इतरांना ख्रिसमस किंवा न्यू इयर गिफ्ट म्हणून देत असतो. माझ्या लहानपणी याबाबत गुळगुळीत पानांवर रंगीत चित्रे असलेली डॉन बॉस्को संस्थेमार्फत छापलेली कॅलेंडर्सची मक्तेदारी होती.

या `ओम बुक्स' मध्ये मी लिहिलेली आणि सुगावा प्रकाशन, चेतक बुक्सने आणि इतरांनी प्रकाशित केलेली काही इंग्रजी आणि मराठी पुस्तकेसुद्धा विक्रीला ठेवण्यात आली आहेत.

त्याशिवाय पुणे कॅम्पात महात्मा गांधी रोडवर फुर्ट्याडो वगैरे अनेक दुकानांत ख्रिसमससाठी आवश्यक असणाऱ्या विविध वस्तू - ख्रिसमस ट्री, सांता क्लॉज ड्रेस, डेकोरेशन साधने - उपलब्ध आहेत.

ख्रिस्तजन्माच्या देखाव्यासाठी म्हणजे cribs साठी सेंट पॉल बुक्स स्टॉल विशेष प्रसिद्ध आहे. या देखाव्यात गायीगुरांच्या गोठ्यात गवताच्या गव्हाणीत पहुडलेला बाळ येशू, मारिया आणि जोसेफ, बाळाच्या भेटीसाठी उंटांवरून प्रवास करून आलेले तीन ज्ञानी किंवा मागी राजे, ग्लोरिया गाणारे देवदूत, गायीगुरे,मेंढरे, वगैरेचा समावेश असतो.

यापैकी कसलीही खरेदी करावयाची नसली तरी पुणे कॅम्पात या दिवसांत नुसते वावरणेसुद्धा आनंदाचे असते, ख्रिसमसच्या फेस्टिव्ह वातावरणाची तयारी करण्यास मदत करते.

आमच्या परिसरात सांता क्लॉजच्या लाल टोपी घालून गिटारच्या सुरांत `जिंगल बेल,जिंगल बेल' गाणारे कॅरोल सिंगर्स येण्यास कधीच सुरुवात झाली आहे.

Camil Parkhe,

पुण्याची खाद्ययात्रा; लक्ष्मी रोडच्या दोन्ही टोकांवर सुखाने नांदणाऱ्या दोन खाद्यसंस्कृती

काल शनिवारी संध्याकाळी पुणे कॅम्पात सहज चक्कर मारायला गेलो होतो. ईस्ट रोडवर पार्किंगला जागा मिळाली नाही म्हणून एम. जी. रोडवर आलो अन वेस्ट एन्डला वळसा घालून परतण्यासाठी पुणे स्टेशनकडे निघालो. डाव्या हाताला `दोराबजी' दिसले अन थोडे पुढे गेल्यावर चौकात आडोशाला चक्क पार्किगसाठी जागा दिसली. तिथे गाडी पार्क करून आम्ही दोघे `दोराबजीं'कडे चालत आलो.

खूप वर्षांपूर्वीच रिनोव्हेट झालेल्या दोराबजी शॉपमध्ये आम्ही दोघे पहिल्यांदाच येत होतो, जवळजवळ तीस वर्षानंतर.

नव्वदच्या दशकात `वेस्ट एन्ड' थिएटर असलेल्या अरोरा टॉवर्समध्ये मी काम करत असलेल्या Indian Express इंग्रजी दैनिकाचे ऑफिस होते. महिन्यातून किमान एक शनिवारी संध्याकाळी छोट्या आदितीला घेऊन जॅकलीन निगडीच्या बसने `वेस्ट एन्ड' बस स्टॉपला उतरायची, माझ्या बातम्या देऊन झाल्यानंतर आम्ही तिघे कॅम्पात भटकंतीला निघायचो.

त्यावेळी `फॅशन स्ट्रीट' एम जी रोडच्या दोन्ही बाजूंच्या फुटपाथवर होता. तिकडे खरेदी व्हायची, दोघी जणी आईस्क्रीम खायच्या, कधी कॅफे महानाझ मध्ये चिकन समोसे आणि बन मस्का हा मेन्यू असायचा.

त्यानंतर एकमजली, बैठे दुकान असलेल्या दोराबजी शॉपमध्ये वेगळॆ खरेदी व्हायची. तिथे काचेच्या पारदर्शी बॉक्समध्ये चिकन सॉसेजेस, फ्रोझन चिकन, चिकन क्युब्स वगैरेची खरेदी व्हायची. हे पदार्थ मिळण्याचे हे एकमेव दुकान आम्हाला माहित होते.

तर आता दोराबजीत प्रवेश केल्यावर काचेच्या कपाटात कितीतरी खाद्यपदार्थ दिसले. केक्स, पेस्ट्रीज, चिकन सामोसे, चिकन कटलेटस, लेग पिसेस आणि काय-काय.

लगेच चिकन समोशांची ऑर्डर देऊन तिथल्या खुर्च्यांवर आम्ही बसलो. त्याशिवाय घरी विकेण्डसाठी लेग पिसेस आणि कटलेट्स पार्सल करण्यासाठी सांगितले.

काही विशिष्ट खाद्यपदार्थ मिळवण्यासाठी विशिष्ट जागी जावे लागते.

पुणे कॅम्पातले `वेस्ट एन्ड' थिएटरचा परिसर हे अलका थिएटर चौकापासून सुरु होणाऱ्या लक्ष्मी रोडवरचे दुसरे एक टोक. पुण्यातल्या दोन संस्कृतींची ही दोन विरुध्द टोके. अलका चौक परिसरात वेगळी संस्कृती नांदत असते आणि वेस्ट एन्ड थिएटर परिसरात दुसरी वेगळी संस्कृती.

मागे काही दिवसांपूर्वी म्हणजे आषाढी एकादशी आणि बकरी ईद एकाच रोजी आलेल्या त्या दिवशी मी क्वार्टर गेटपासून अरोरा टॉवर्सकडे पायी येत होतो त्यावेळी हे प्रकर्षाने जाणवले. एरव्ही गर्दीने गजबजलेला असणारा तो परिसर `गार्डन वडा पाव' आणि इतर बहुसंख्य दुकाने बंद असल्याने जवळजवळ निर्मनुष्य होता.

मी राहतो त्या परिसरात पुणे कॅम्पात मिळणारे खाद्यपदार्थ मिळू शकत नाही. गोव्यात पणजीला ऐन चौकात गीता बेकरीमध्ये एग्स पॅटीस मिळायचे तसे एग्स पॅटीस क्वचितच मिळतात. गोव्यात एखाद्या किरिस्तांव दुकानांत मिळणारे चमचमीत `चोरीस पाव' हा खाद्यपदार्थ इतर इतरत्र कुठेही मिळत नाही.

औरंगाबादला The  Lokmat Times ला मी असताना तिथे एस टी डेपोच्या समोर रांगेत असलेल्या हॉटेलांत दहा रुपयांना प्लेटभर बिर्याणी मिळायची ! अर्थात ही गोष्ट आहे १९८८ ची. आमचा क्राईम रिपोर्टर मुस्तफा आलममुळे मला औरंगाबादच्या आगळ्यावेगळ्या खाद्य संस्कृतीची ओळख झाली.

असले खाद्यपदार्थ त्या-त्या परिसराची एक खास ओळख बनतात. अधूनमधून अशा परिसरांना भेट देऊन जिभेचे चोचले पुरवायला हवे.

St Anthony’s Shrine in Pune Camp is 75 yrs old

St Anthony’s Shrine in Pune Camp is 75 yrs old
- CAMIL PARKHE Thursday, 6 June 2013 - 11:57 PM IST Sakal times, Pune
Tags: St Anthony’s Shrine in Pune

Pune: Established by a devout couple as a private place of worship, St Anthony's Shrine in Pune Camp has completed 75 years.
The diamond jubilee celebrations of the shrine, now elevated as a Pune diocesan shrine,  will conclude with a mass to be celebrated by Bishop Thomas Dabre on St Anthony's feast on June 13.

St Anthony's chapel was elevated to the status of diocesan shrine by Bishop Dabre in November 2011. It is the only recognised shrine in Pune Catholic diocese.

The shrine's director Fr Anthony Paul told Sakal Times said that a place of worship is accorded the status of a shrine after taking into account the devotion of the faithful and the charitable activities undertaken at the religious place.

The shrine located on St Vincent Street was built by Henry Williams and his wife Constance at their bungalow in 1938. Williams, an accounts officer in the controllerate of defence accounts, had found a statue of St Anthony of Padua while digging for the construction of his bungalow. The couple built a shrine in honour of St Anthony and the devotion to the saint. Prior to her death, Constance had handed over the shrine to Pune diocese.

The  number of faithfuls visiting the shrine is highest on Tuesday, the day of the saint. The shrine volunteers also distribute weekly rations and clothes to 70 adopted families on this day.

Pune Diocese has now undertaken construction of a spacious shrine at the site. 

Photo Gallery