भवताल प्रत्येक क्षणाचा, प्रसंगाचा मनसोक्त, समरसून आस्वाद

पुर्व युरोपातल्या बल्गेरियात एका गावाच्या भेटीवर होतो. त्या गावाला भेट देण्याचं एक महत्त्वाचं कारण होतं.

वाहत्या पाण्याच्या प्रवाहाचा कल्पकतेनं वापर करून तिथल्या गावकऱ्यांनी विविध लघु कुटिरोद्योग सुरु केले

होते. गावातून एक मोठा ओढा जात होता. त्या ओढ्याच्या पाण्याचा या लोकांनी यासाठी वापर केला होता.

एका ठिकाणी पाणी वाहत येत होतं तसं तिथं त्या प्रवाहाचा वापर करुन वेगवेगळ्या कुंभारकामासाठी

लाकडी चाकं फिरायची. तिथला कुंभार किंवा कारागीर पाण्याच्या वेगाने गरागरा फिरणाऱ्या चाकाच्या

मदतीनं मातीच्या चिखलाला विविध आकार द्यायचा. त्या वेळी छोट्यामोठ्या आकाराचे माठ वगैरे घरघुती

भांडी आकार घेताना पाहून नवल वाटलं. तसं कुंभारकाम मी अनेकदा पाहिलं होतं पण वाहत्या पाण्याच्या

वेगाचा वापर करून होणारं हे कुंभारकाम अचंबित करणारं होतं. अगदी असाच प्रकार दुसऱ्या ठिकाणी

सुतारकामात दिसला. तिथं त्याच वाहत्या पाण्याच्या वेगाचा वापर लाकूड कापण्यासाठी, लाकडाला आकार

देऊन त्यापासून विविध वस्तू बनवण्यासाठी केला जात होता. अशा प्रकारे तिथं लोहारकाम आणि इतर

कितीतरी पारंपरिक व्यवसाय चालत होते. आणि या कल्पकतेवर आधारीत कामांमुळे ते गाव एक पर्यटनस्थळ

बनून चांगली आर्थिक कमाई पण करत होते.

ही घटना तशी खूप वर्षांपूर्वीची. त्या घटनेच्या वेळी मी ती कलाकुसर पाहण्याचा पुरेपूर आस्वाद घेतला.

त्याऐवजी मी फोटो घेत बसलो असतो किंवा व्हिडिओ शूटिंग करत बसलो असतो तर कदाचित आता माझ्याकडे

इतरांना दाखवण्यासाठी खूप फोटो किंवा व्हिडीओ असते. मात्र ते पाहण्याच्या प्रत्यक्ष आनंदाला मी नक्कीच

मुकलो असतो. त्या गावातली ती कला आणि पाण्याचा अत्यंत नावीन्यपूर्ण वापर मला आजही आनंद देतो याचं

कारण त्यावेळी मी त्या प्रसंगाचा त्यावेळी पुरेपूर आस्वाद घेतला होता.

आणि ही दुसरी अगदी अलिकडची घटना, मागच्या शनिवारची . संध्याकाळीच अचानक बाहेर, हॉटेलात जेवायला

जायचं असं आम्हा दोघा नवरा-बायकोचं ठरलं. एक-दिड तास त्या हॉटेलात निवांतपणे बोलण्यात आणि

खाण्यापिण्याच्या आस्वाद घेण्यात गेला. दुसऱ्या दिवशी सकाळी मला आठवलं, काही तरी करण्याचं आम्ही दोघं

पार विसरलोच होतो. नंतर मला एकदम हसू आलं. त्या हॉटेलात आम्हा दोघांचे  जेवण सुरू होण्याआधी, आम्ही

ऑर्डर केलेल्या खाद्य पदार्थांचे आणि तिथल्या एकूण वातावरणाचे मोबाईलवर  फोटो आणि सेल्फी घेण्याचे

आम्ही चक्क विसरलोच होतो. पण लगेचच लक्षात आलं, आम्ही दोघांनाही ही घोडचूक केली होती  याचा अर्थ

आम्ही दोघांनीही हे असं एक दिवस बाहेर जाणं, हॉटेलात जेवणं, गप्पागोष्टी करणं मस्तपैकी एन्जॉय केलं होतं,

खरं कि नाही?

त्यादिवशी सकाळी हॉटेलात मी एकटा नाश्त्यासाठी गेली होतो. खाणार होतो पोहे किंवा उप्पीट, मात्र समोर

मांडलेले गोल, गरमागरम बटाटावडे दिसले आणि तोंडाला पाणी सुटलं. शेजारच्या भांड्यात लाल रस्सा

उकळत होता. लहानपणी श्रीरामपूर येथे घराशेजारीच असलेल्या `समाधान’ हॉटेलात लाल रश्श्यात निम्म्या

बुडालेल्या बटाटावड्यांवर आणि  बारीक चिरलेल्या कांद्यावर लिंबाची फोड पिळून मी खात असे, त्याची चव

आजही जिभेवर रेंगाळत असते. तर आता ऑर्डर दिल्यावर हॉटेल मालकाने एकाऐवजी दोन वडे प्लेटमध्ये दिले

होते, मात्र माझी काही तक्रार नव्हती. बटाटावडे रश्शात मस्तपैकी मिसळून त्यावर लिंबाची फोड पिळली

आणि  त्या पदार्थाचा छानपैकी आस्वाद घेतला. मुद्दाम काहीही घाई न करता  एकेक घास चवीनं खाल्ला 

आणि  खरंच खूप समाधान वाटलं. खाद्यपदार्थांचा असा आस्वाद घेणं आपल्याला क्वचितच जमतं याची यावेळी

जाणीव झाली.  

एखाद्या नेहेमीच्या गोष्टीचा किंवा कामाचा सुध्दा कधीकधी कंटाळा येतो किंवा ते काम रटाळवाणे बनते. मग  यातली मजा संपते आणि मग त्यातून अंग काढून घ्यावंसं वाटतं. बागकाम माझा एक आवडीचा छंद. काही दिवसांपूर्वी का कुणास ठाऊक मी माझ्या गच्चीवर माझ्या बागेकडे एकदम दुर्लक्ष केलं. काही दिवस बाहेरगावी, सिल्व्हासा येथे, गेलो होतो. परत आलो तेव्हा दिसलं कि काही नाजूक रोपटयांनी एकदम मान टाकली होती.  काही झाडं अजून तग धरून होती. नंतर अचानक माझं मन बदललं आणि पुन्हा एकदा दिवसांतून दोनदा या  झाडांना मी पाणी देऊ लागलो. तीनचार दिवसांपूर्वी मी पाणी घालत होतो आणि एकदम चमकलो. माझ्याकडे एक दहापंधरा वर्षांपासून एक रोपटे आहे. त्याचं नाव नाही माहित मला. पण कमळाच्या पाकळ्यांसारख्या पानांमुळे मला ते नेहेमीच आवडते. रोपट्याचे खोड आता निब्बर झालं आहे आणि पाणी घातलं नाही तरी दहापंधरा दिवस तग ठेवून धरण्याची क्षमता आहे. तर या. झाडाला पुन्हा पाणी देण्यास सुरुवात केली आणि आता एका वेगळ्याच गोष्टीनं लक्ष वेधून घेतलं, त्या रोपट्याच्या निब्बर खोडाला कुंडीतल्या मातीपासून थोडं वर चक्क एक कोवळा कोंब फुटला होता. ते पाहिलं आणि मला झालेला आनंद अवर्णनीय होता.

माझ्या या हरित मित्रांच्या साथीचा आस्वाद घेणं त्यांच्यात काही काळ रमणं याकडे मी दुर्लक्ष केलं याबद्दल वाईट वाटलं.  आता पुन्हा एकदा मी माझ्या या छोट्याशा बागेत दररोज रमतो आहे, माझ्या या हरित मित्रांची ख्यालीखुशाली घेतो आहे. त्यांच्याबरोबर काही क्षण घालवणं म्हणजे म्हणजे त्या दिवसाला रोपट्यांच्या पानाफुलांना आलेल्या टवटवीप्रमाणं आपल्या आयुष्यातल्या त्या दिवसालासुद्धा टवटवी येते हे माझ्या लक्षात आलं आहे.

टेलिव्हिजनवर चित्रपट किंवा एखादी मालिका पाहताना त्यात प्रत्येक वेळी आपण किती समरस होत असतो? माझी थोरली बहिण टेलिव्हिजनवर बातम्या, मालिकांमधले प्रसंग किंवा इतर कुठलेही कार्यक्रम पाहताना पूर्ण समरस होत असते याबद्दल मला नेहेमीच कौतुक वाटते. ती एकटी टेलिव्हिजनसमोर बसलेली असली तरी विनोदी प्रसंगांत ती तोंडाला पदर लावून खळखळून हसते. अधूनमधून ` अगं बया ! असे उद्गार काढत असते. वृत्तपत्रं वाचत असतानासुद्धा ती त्यातल्या बातम्यांशी अशीच एकरूप होत असते. असं कुठल्याही गोष्टीत आणि प्रसंगात पूर्णतः समरस होणं खूप कमी लोकांना जमतं.

टेलिव्हिजनवर किंवा मैदानातील क्रिकेट मॅच विशेषतः भारत विरुद्ध पाकिस्तान सामना पाहताना प्रेक्षक किती समरस होत असतात. या सामन्यांत अनेकदा युद्धजन्य परिस्थिती असते हे सांगायलाच नको. वर्ल्ड फ़ुटबाँल कपासाठी आता चालू असलेल्या मॅचेसमध्ये जगभरातील फ़ुटबाँल चाहते याचा अनुभव घेत आहेत. काही दिवसांपूर्वी टी-२० क्रिकेट स्पर्धेत ऑस्ट्रेलियात मेलबर्न येथे भारताने विराट कोहलीच्या नेतृत्वाखाली पाकिस्तानविरुद्ध  सामना अत्यंत पराकोटीच्या प्रतिकूल स्थितीत जिंकला. त्या सामन्याच्या अंतिम क्षणी प्रेक्षकांबरोबर मैदानातली ही मॅच प्रत्यक्ष पाहत असलेले `लिट्ल मास्टर’ सुनिल गावसकर यांचा जल्लोष समाज माध्यमांवर अनेकांनी पाहिला असेलच. याला म्हणतात समरसून आस्वाद घेणे. जीवनाचा प्रत्येक क्षण जगताना आपल्याला असं समरस व्हायला जमायला हवं. हे सहजशक्य नाही हे उघड आहे मात्र त्यासाठी प्रयत्न करायला काय हरकत आहे?  

 कुठल्याही मंदिरात, तिर्थक्षेत्री गेल्यानंतर तिथे भावभक्तीने दर्शन घेण्याऐवजी तिथं स्वतःचे फोटो घेण्यातच अनेकांना अधिक रस असतो. सहलीसाठी एखाद्या सुंदर, निसर्गरम्य ठिकाणी गेलं कि तिथंही हाच प्रकार ! निसर्गात वावरताना, सहलीला गेल्यावर, आपण काय करत असतो हे स्वतःला विचारुन पहा. तिथल्या गोष्टींचा आस्वाद घेण्याऐवजी बहुसंख्य लोक आपल्या मोबाईलमध्ये फोटो आणि सेल्फीज घेण्यात दंग असतात. तीच गोष्ट मित्रांसमवेत, सहकाऱ्यांबरोबर एखाद्या कार्यक्रमाला आल्यावर घडते आणि तिथं खास भेटण्यासाठी, बोलण्यासाठी जमलेल्या त्या लोकांशी बोलायचे राहून जाते.

कढी हा माझ्या आवडीचा एक खाद्यपदार्थ. इतर ठिकाणचं मला माहित नाही पण आमच्या औरंगाबाद आणि अहमदनगर जिल्ह्यांत माझ्या लहानपणी कुठल्याही लग्नांत आणि इतर कार्यक्रमांत लापशी, शाक (म्हणजे वांगे आणि बटाट्याची भाजी ) या पदार्थांबरोबर कढी हा खाद्यप्रकार असायचाच. पत्रावळीत साध्या भातात गोल आळं केल्यावर त्यात कढी ओतली जायची. आजकाल आठवड्यातून एकदा तरी घरी मी दह्याची कढी करुन त्यात भजी टाकत असतो. काही खाद्यपदार्थांत अपायकारक तर काहींमध्ये उपयुक्त जिवाणू असतात. दह्यामंध्ये आंबवण्याची प्रक्रिया करणारे उपयुक्त जिवाणू असतात. तर काही दिवसांपूर्वी वाचलं कि दही उकळलं तर त्यात उपयुक्त असलेले जिवाणू बॅक्टेरिया मरतात आणि मग या कढीचा काही उपयोग नसतो. ते वाचून मी खट्टू झालो. एका ज्येष्ठ सहकाऱ्याशी हा विषय चर्चेत निघाला तेव्हा ते म्हणाले, ;''कामिल, तुला   कढी आवडते ना, मग विसरा कि हे सारं आणि मस्तपैकी कढीचा आणि भज्यांचा आस्वाद घ्या ! 

आस्वाद कसा घ्यावा याचा हा उत्तम वस्तुपाठ होता.

^^^^

 

एकदोन महिन्यांपुर्वीची ही गोष्ट. दादरा, नगर हवेली केंद्रशासित प्रदेशातून मुंबईकडे परत येत होतो. कारच्या ड्रायव्हरने महमद रफी, किशोर कुमार, लता मंगेशकर आणि आशा भोसले यांची जुनी `टॉप हिट्स’ हिंदी गाणी लावली होती. एकापाठोपाठ गाणी ऐकू येत होती आणि मी चमकलो .

साठीच्या आणि सत्तरीच्या दशकांतील त्यापैकी अनेक गाणी मला जवळजवळ तोंडपाठ होती. त्या गाण्याचं एखादं कवडं गायलं जात असताना त्यापुढील शब्द मला आठवत होते आणि पुढची संगीतधून सुद्धा.!

आहे की नाही गंमत? आणि हे कसं शक्य आहे?'' असं मी स्वतःलाच विचारत होतो.

याचा सरळसरळ अर्थ म्हणजे ही जुनी गाणी मनाच्या कुठल्या तरी कोपऱ्यात माझ्या नकळत आपली जागा राखून होती आणि आता जागृत पटलावर येत होती. ही गाणी कुठल्या चित्रपटातील आहेत, कोण पार्श्वगायक आणि पार्श्वगायिका आहेत, कुणा अभिनेत्यावर किंवा अभिनेत्रीवर हे गाणं चित्रित झालं आहे, हेसुद्धा स्पष्टपणे आठवत होते.

`जब जब फुल खिले, संगम, वक्त, जंगली, गीत, अंदाज, आराधना, हाथी मेरे साथी, राम और श्याम, तेरे मेरे सपने, मुघले आझम अशी त्या चित्रपटांची कितीतरी मोठी यादी होती. `अच्छा, तो हम चलते है...' अशी कितीतरी उडत्या चालीची कितीतरी गाणी अगदी तोंडपाठ.

कारचा ड्रायव्हर माझ्यापेक्षा वयानं लहानच होता, त्यामुळं त्या गाण्यासंबंधीची त्याला माहित नसलेली माहिती मी त्याला सांगत होतो. उदाहरणार्थ, `वक्त' चित्रपटातलं शशिकला यांच्यावर चित्रित झालेलं `आगे भी जाने न तू, पीछे भी जाने न तू' हे गाणं आणि ते सांगत असताना माझ्या स्मृतीतून अचानक वर येणाऱ्या या माहितीबद्दल मी स्वतःच अचंबित होत होतो.

ही जुनीपुराणी गाणी मला आणि तसं पाहिलं तर माझ्या पिढीतल्या अनेक लोकांना मुखोदगत असण्याचं खास कारण म्हणजे काही दशकांपुर्वी रेडिओ हे एकमेव करमणुकीचं, ज्ञानाचं आणि बातम्या देणारं साधन असायचं. दिवसातून फक्त काही ठराविक तास कार्यक्रम असणाऱ्या रेडिओवर जुनीनवी गाणी ऐकायला मिळत आणि घरोघरी रेडिओ दिवसभर आणि रात्री साडेदहापर्यंत कायम चालू असल्यानं मग ही गाणी ओठांवर यायची आणि लक्षातसुद्धा राहायची.

त्याशिवाय दर बुधवारी रात्री आठ वाजता सुरु होणारा अमिन सयानी यांचा 'बिनाका गीत माला' हा कार्यक्रम नवनवी गाणी लोकप्रिय करत असे. यामुळं त्यावेळी सतत ऐकलेली गाणी आजही ओठांवर येणार यात आश्चर्य कसलं ?

काही बाबी, घटना आणि व्यक्ती आपल्या स्मृतीत अगदी घट्ट बदलेल्या असतात. कितीही वर्षांचा काळ उलटला तरी आपल्या आठवणीतून या घटना आणि व्यक्ती नाहीशी होत नाहीत.

खरं पाहिलं तर आपल्या जीवनात हर घडीला सातत्यानं किती तरी घटना घडत असतात आणि कितीतरी लोकांना आपण सामोरं जात असतो. मानवी मेंदूत या सर्व घटना आणि व्यक्तींना साठवून ठेवणे, त्यांना कायम आठवणीत ठेवणं शक्यच नसतं आणि गरज सुद्धा नसती.

काल सकाळी नाश्त्याला काय खाल्लं होतं, दिवसभर कुणाकुणाशी काय बोलणं झालं हे सर्व कायम आठवणीत ठेवण्याची गरजच काय?

त्यामुळे मग ठराविक घटना आणि आणि व्यक्ती आपला मेंदू स्मरणात ठेवतो आणि कधीकाळी स्मृतीमधून बाहेर काढून आपल्यासमोर ठेवतो. कालांतराने यापैकीसुद्धा अनेक प्रसंग कायमस्वरूपी स्मृतींतून नाहीसे होतात. गरज नसलेला फाफटपसारा आणि नुसतीच अडगळ होऊन बसलेल्या आठवणी कायमस्वरुपी बाद होतात.

मोजक्याच काही आठवणी त्या व्यक्तीला काही वर्षांनीं आणि दशकांनी सुद्धा आठवतात, जसं काही शाळेतील काही मित्र आणि शिक्षक आणि एखाददुसरा प्रसंग.

मानसशास्त्र असं सांगतं कि विशिष्ट घटना आणि व्यक्तीच तुम्हाला आठवतात याचं कारण म्हणजे या घटनांनी आणि व्यक्तींनी तुमच्या आयुष्यात केलेला बरावाईट खोल परिणाम, या घटना दुःखद असू शकतील व सुखद असू शकतील मात्र त्या घटनांनी तुमच्या जीवनाला एक कलाटणी दिलेली असते, त्यामुळं तुमच्या स्मृतीच्या कप्प्यात त्यांना कायमची जागा मिळते.

दुसऱ्या महायुद्धाच्या काळात प्रसिद्ध चित्रकार गोपाळराव देऊस्कर जर्मनीत गेले होते. त्यांना तिथे एके ठिकाणी खूप मोठी सभा दिसली. ते तिकडे गेले तर सैनिकी गणवेशातला एक माणूस अतिशय आक्रमकतेने भाषण देत होता.

तो चक्क पॉल जोसेफ गोबेल्स होता, हुकूमशहा अडॉल्फ हिटलरचा प्रचारप्रमुख.

आपल्याकडं जसं चाणक्यनिती म्हटलं जात तसंच या गोबेल्सनं राबवलेलं धोरण गोबेल्सनिती म्हणून प्रसिद्ध आहे. कुठलीही एक गोष्ट - मग ती खोटी असली तरी रेटून आणि सतत सांगितली कि ती असत्य घटना लोकांना सत्य वाटू लागते हा या गोबेल्स नितीचा सार.

त्यानंतर `गोबेल्स ऐकलेला माणूस’ असं विशेषण देऊस्कर यांना माजी न्यायाधीश मृदुला भाटकर यांनी आपल्या एका लेखात लावलं आहे. देऊस्कर यांच्या स्मरणात गोबेल्स कायम राहिला असणार याबद्दल शंकाच नको.

नुसतं गोपाळराव देऊस्कर असं म्हटलं तर या व्यक्तिमत्वाविषयी कदाचित अनेकांना चटकन उलगडा होणार नाही. पुण्यातल्या बालगंधर्व थिएटरमध्ये बालगंधर्व यांची दोन पोर्ट्रेस लावली आहेत. `अशी ही बनवाबनवी’ या चित्रपटात हे पोट्रेस अगदी सुरुवातीच्या भागात दाखवतात.

तर बालगंधर्वांची पुरुष आणि स्त्रीवेषांतील ही दोन्ही पोर्ट्रेस गोपाळराव देऊस्कर यांनीच केली आहेत.

तुमच्यापैकी अनेकांच्या आठवणीत अशोक सराफ, सचिन पिळगावकर, लक्ष्मीकांत बेर्डे यांची भूमिका असलेल्या `अशी ही बनवाबनवी' या गाजलेल्या चित्रपटातले काही प्रसंग किंवा बालगंधर्व थिएटरमध्ये असलेले बालगंधर्वाच्या त्या दोन पोट्रेसनी असंच कायमच घर केलेलं असेल.

अशोक सराफ, सचिन पिळगावकर आणि लक्ष्मीकांत बर्डे यांची आपण अनेक चित्रपट पाहिलेले असतात, मात्र `अशी ही बनावबनवी' सारखे काही मोजकेच चित्रपट आपल्या आठवणीत कायम असतात हे विशेष.

काही वर्षांपूर्वी गोव्यात घडलेला हा प्रसंग. बायको आणि मुलीबरोबर फेरीबोटने प्रवास करत होतो. गोव्यात आजही अनेक छोटोमोठी बेटे आहेत कि जिथं येण्याजाण्यासाठी फक्त फेरीबोटचा पर्याय असतो. शोराव कि दिवार अशा कुठल्यातरी बेटावरुन परत येताना फेरीबोटमध्ये आपल्या सशस्त्र अंगरक्षणकांसह उभ्या असलेल्या एका वयस्कर व्यक्तीला पाहिलं आणि मी चमकलो.

त्यांना पहिल्यांदाच प्रत्यक्ष पाहत असलो तरी ते कोण आहेत हे कुणी सांगायची मुळी गरज नव्हती.

ऐंशीच्या दशकात अशांत पंजाब राज्यात अतिरेक्यांच्या कारवायांचा यशस्वीपणे पुरेपूर बिमोड करणारे भारतातले ते `सुपरकॉप' ज्युलिओ रिबेरो होते. त्यामुळे त्यांना कायम सुरक्षा पुरवली जात असते. पोलीस सेवेतून निवृत्त झाल्यानंतर रुमानिया या देशात भारताचे राजदूत असताना त्यांच्यावर प्राणघातक हल्लाही झाला होता.

रिबेरो यांना त्या दिवशी असं अगदी जवळून प्रत्यक्ष पाहिलं त्या घटनेस काही वर्षे झाली आहेत. मात्र कधीही या पोलीस अधिकाऱ्यांचं नाव वाचलं कि फेरीबोटमधली त्यांची ती छबी हमखास डोळ्यांसमोर झळकते.

काही मोजक्याच व्यक्ती आणि मोजकेच प्रसंग जसे आपल्या कायम स्मरणात राहतात अगदी तसंच काही कलाकृतींच्या बाबतीत होत असतं. शालेय जीवनापासून आपण अनेक पुस्तकं वाचत असतो अनेक चित्रपट पाहत असतो अनेक चित्रं आणि शिल्पा पाहत आलेलो असतो. मात्र यापैकी काही ठराविकच पुस्तकं चित्रपट किंवा चित्रपटातील काही प्रसंग मनात कायम घर करून असतात.

वि स खांडेकर यांच्या ययाती’ कादंबरीला ज्ञानपीठ मिळालं तेव्हा सत्तरच्या दशकात मी ही कादंबरी अधाशाप्रमाणे वाचून काढली होती. त्यावेळी मी दहावीला होतो. आज पाच दशकांच्या कालावधीनंतर आजही या कादंबरीचे कथानक, त्यातली ययाती, शुक्रांची कन्या देवयानी, राजकन्या शर्मिष्ठा, कच आणि पुरु ही पात्रे माझ्या स्मरणात आहे.

रणजित देसाई यांच्या `स्वामी’ वगैरे कादंबऱ्या पू ल देशपांडे यांच्या अनेक पुस्तकातली पात्रे आजही अजूनमधून नजरेसमोर येत असतात.

रोम येथे सहलीवर असताना व्हॅटिकनमधल्या सेंट पिटर्स बॅसिलिकात मायकल अँजेलो यांनी साकारलेले अप्रतिम `ला पिएता’ हे संगमरवरी शिल्प तर मी कधीही विसरू शकणार नाही.

आपण सर्वांच्या आयुष्यांत घडलेल्या प्रसंगाची, अनुभवलेल्या घटनांची, आणि भेटलेल्या व्यक्तींची स्मरणचित्रे आपल्या मनात कायमची कोरलेली असतात. त्यातील काही दुःखद घटनांतील दुःखाची तीव्रता काळाच्या औषधांनी कमी केलेली असते, आनंददायी, सुखद घटना मात्र कायम आनंद देत असतात.

जीवनात सुखीसमाधानी राहण्यासाठी यापैकी कुठल्या आठवणींना सतत गोंजारत राहायचे आणि कुठल्या आठवणी कायमच्या दूर लोटायच्या हे आपल्या हातात असते.

आणि त्याहून सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे कुठल्याही कडुगोड आठवणींत न रमता वर्तमानकाळातच जगलं तर अधिक चांगलं !