जगभर विविध भाषांतील दैनिके साप्ताहिके मासिके आणि इतर नियतकालिकांच्या वाचक संख्या झपाट्याने रोडावत आहे. काहींना घरघर लागली आहे आणि काही नामवंत नियतकालिकांनी कधीच मान टाकली आहे. बाळशास्त्री जांभेकर यांनी दर्पण १८३२ साली सुरु केले, मात्र ते फार काळ चालू राहिले नाही.

मराठीत सर्वात दीर्घायुषी ठरलेली काही नियतकालिके आहेत. लोकमान्य टिळकांनी सुरु केलेले केसरी हे त्यापैकी एक. आज किती खप आहे हे माहीत नाही.

अशी शतायुषी ठरलेली मराठीतील किती नियतकालिके असतील आणि त्यांची आज काय स्थिती असेल?

'ज्ञानोदय ' हे १८४२ सुरु झालेले मासिक हे मराठीतील सर्वाधिक जुने आणि आतापर्यंत चालू असलेले नियतकालिक. महात्मा फुले आणि महाराष्ट्रातील एकोणिसाव्या शतकातील घडामोडी याविषयी या मासिकाच्या जुन्या अंकांतून वाचायला मिळते. महाराष्ट्र शासनाने या मासिकाची सूची प्रसिद्ध केली आहे. ती वेबसाईट वर उपलब्ध आहे.

नियतकालिकांना उर्जित्तावस्थेत आणण्याचे प्रयत्न अपवादात्मक आहेत. साधना साप्ताहिकाने हा धाडसी प्रयत्न केला आहे.

बाळासाहेब ठाकरे यांनी सुरु केलेले मार्मिक साप्ताहिक पुन्हा नव्या जोमाने चालवण्यासाठी दोन वर्षांपूर्वी मुकेश माचकर यांच्याकडे सोपवण्यात आले.

निरोप्या हे मराठीतील एकशेविस वर्षे आयुष्य लाभलेले नियतकालिक आहे. चाळीस पाने आणि रंगीत पानांच्या जाहिराती असलेले.

एका ख्रिस्ती जेसुईट जर्मन फादरांनी हेन्री डोरिंग यांनी हे मासिक राहुरी जवळच्या वळण गावात १९०३ साली सुरु केले. हे फादर नंतर १९०७ साली पुण्याचे बिशप बनले. आताचे बिशप थॉमस डाबरे आणि पुढील महिन्यात शपथविधी होणारे नवनिर्वाचित बिशप जॉन रॉड्रिग्ज यांचे ते पुर्वसुरी.

निरोप्या मासिकात मी श्रीरामपूरला आठवीत असताना लिहायला सुरुवात केली. मागच्या महिन्यात सावित्रीबाई फुले यांच्या अहमदनगर इथल्या शिक्षिका असलेल्या अमेरिकन मिशनरी सिंथिया फरारबाई यांच्यावर लेख लिहिला.

निरोप्या मासिकावर मी सातत्याने अनेक ठिकाणी, मी काम केलेल्या इंडीयन एक्स्प्रेस, टाइम्स ऑफ इंडिया वगैरे दैनिकांत लिहित आलो आहे. निरोप्याच्या शंभरहून अधिक वर्षांच्या कालखंडातील कितीतरी माहितीपूर्ण लेख माझ्या संग्रही आहेत. त्यातून माझ्या तीनचार इंग्रजी - मराठी पुस्तकांसाठी मजकूर मिळाला होता.

जर्मन फादर जोसेफ स्टार्क हे 'निरोप्या'चे बावीस वर्षे सर्वाधिक काळ संपादक होते. त्यानंतर फादर प्रभुधर (दुसरे भारतीय संपादक) यांनी संपादकपद बारा वर्षे सांभाळले. कराडला त्यांच्याकडे मी जेसुइट प्रिनॉव्हिस असताना ते म्हणायचे "कामिल, तू लवकर फादर हो म्हणजे मी संपादकपदातून लगेच मोकळा होईन."

फादर प्रभुधर आपल्या संपादकियाचा शेवट 'ख्रिस्तार्पणमस्तु ' या शब्दाने करत. ,"नका येऊ रागा, निरोप्या मी दीन, आले तिकडूनी तेचि बोले" या रेव्हरंड नारायण वामन टिळक यांच्या पंक्ती हे ,*निरोप्या"चे अनेक वर्षे ब्रीदवाक्य होते.

Happy 121 anniversary

1903-2023